GDAŃSK - SOBIESZEWO - SZTUTOWO - KRYNICA MORSKA
16-18 maja 2003
**uaktualnione
(sprostowanie oraz nowe zdjęcia) 2.05.2007, 24.1 2005, 14.10.2005 i 18.04.2006
23.11.2007**
i
dalej: SZTUTOWO - MARZĘCINO - RUBNO - TOLKMICKO - (boczna trasa: FROMBORK -
BRANIEWO) - PODGRODZIE - "BERLINKA" - KUROWO - PASŁĘKA - SŁOBITY
- KANAŁ ELBLĄSKI - JEGŁOWNIK - JAZOWO - GDAŃSK
7-9 czerwca 2003
Opis częściowo pokrywa się z inną wycieczką:
http://www.tomek.strony.ug.edu.pl/zulawy
Wyjazd z Gdańska szosą Elbląską; z
powodu zawsze dużego ruchu trzeba jechać chodnikiem, albo okrężną, dłuższą,
ale spokojniejszą trasą wzdłuż Motławy (ul. Łanowa za zajezdnią tramwajową
na Łąkowej, Krępiec i Przejazdowo). Począwszy od drugiej estakady jazda
poboczem szosy, na skrzyżowaniu koło Makro w Przejazdowie skręcamy w lewo w
ul. Benzynową. Jedziemy przez zniszczone tereny przemysłowe: z lewej
Rafineria, z prawej oczyszczalnia Wschód, place przeładowni żwiru. Wycieczka
wbrew pozorom jest pouczająca. Żuławy są bodaj najbardziej urodzajnym
regionem Polski. Zastanawiająca jest ta zajadłość budowania akurat na tych
najżyźniejszych ziemiach, rozległych obiektów przemysłowych o wyjątkowej
uciążliwości dla środowiska: złomownia, zakłady fosforowe, rafineria, Port
Północny, oczyszczalnia ścieków, przeładownia żwiru, wysypisko fosfogipsu,
śmietnisko popiołów elektrociepłowni...
A na marginesie i zupełnie (?) nie
na temat: w regionie Gdańskim jest najwyższy w Polsce odsetek zachorowań na
nowotwory. Czekamy niecierpliwie na kolejne wspaniałe inwestycje: spalarnię śmieci
i przetwórnię polistyrenu...
Dawne początki
hałdy w Wiślince są skutkiem... braku wagonów PKP, którymi możnaby
rozwozić nawozy fosforowe po kraju, wraz z towarzyszącym im balastem.
Zdecydowano się na technologię produkcji "skoncentrowanego" nawozu, przy
produkcji którego powstaje odpadowy gips, którego jest już teraz na
wysypisku ok. 17 000 000 ton. Trwa żenująca wymiana poglądów na temat
szkodliwości składowiska, przy powoływaniu się na normy technologiczne.
Nie budzi wątpliwości fakt okresowego pylenia składowiska oraz fakt
zanieczyszczania wód Martwej (nomen-omen) Wisły oraz Bałtyku znacznymi
ilościami związków fosforu będących jednym z czynników powodujących
zarastanie wód. Konflikt przybrał rozmiary społeczne
http://www.fosfi.prv.pl/
Skręt w prawo w dawną starą drogę wałem
Martwej Wisły do Sobieszewa (poniżej zdjęcie już znad Sobieszewa).
**
za udostępnienie tego i następnych zdjęć - z motoparalotni, dziękuję Robertowi
Machelowi
Przeprawa mostem pontonowym; przez wiele lat
kursował tu prom. Przed wojną do turystycznych atrakcji należała wycieczka parostatkiem do Bąsaku (d. niem. Bohnsack; dosł.:
worek fasoli).
Naprzeciw przeprawy nowy kościół postawiony w miejsce spalonego
starego, ładnego i zabytkowego.
(zdjęcia pochodzą z Forum:
Dawny Gdańsk)
Na dziedzińcu przed kościołem kilka starych
nagrobków. Dwa
z nich,
F
pomennonicke
- wyjątkowo piękne, o niezwykłym kształcie.
Trzeci
podobny jest koło Marezy (Kwidzyna; teraz są tam dwa nagrobki), piąty w Fiszewie.
Wyspa Sobieszewska jest
rezultatem zmian w biegu dolnej Wisły. Pierwotnie nurt rzeki w rejonie
Przegaliny skręcał raptownie na
zachód (w stronę Gdańska) przed pasem nadmorskich wydm. Kręta Wisła
stwarzała sporo kłopotów żeglugowych: zamulanie rozbudowującego się
nowego portu gdańskiego (najdawniejszy port z Żurawiem zbudowano nie nad Wisłą,
ale nad skanalizowaną Motławą!). Wiosenne zatory lodowe blokowały żeglugę
Wisłą i powodowały powodzie. Wiosną 1840 roku zator i wezbrana woda
przedarły się przez pas wydm do morza w rejonie Górek (doskonale widoczne
ze starej drogi wałem do Sobieszewa). To nowe ujście (Przełom Wisły, niem. Weichseldurchbruch, nazwany przez W. Pola Wisłą Śmiałą)
rozwiązało część opisanych kłopotów, a po odcięciu rzeki śluzą w Płoni (Plönendorfer
Schleuse, z mostkiem dla
pieszych)
sprawiło, że Gdańsk przestał właściwie leżeć nad Wisłą. Odcięty śluzą
fragment nazwano Martwą Wisłą (niem. Tote Weichsel).
Tak opisał to wydarzenie W.Pol:
"Od połowy stycznia 1840 roku sparły się wody
średniej Wisły (...). Wisła nie mając w ten sposób kiedy ulać wód
swoich, wezbrała na brzegach i zagrażała zniszczeniu całej okolicy. Aż l
lutego 1840 roku w nocy wyrżnęła się nowym korytem wprost ku morzu
(...). To nowe koryto nie ma dotąd nazwiska; a że się Wisła tak
poczciwie i raźno ku morzu przebrała - nazwijmy ją tutaj "Śmiałą Wisłą".
I jeszcze opis rybaka: "Noc była straszna i
ciemna - z dala szumiały już wody na zatorze i kry nowe się tarły i
gwizdały przykro, które świeżo na zator zniosła woda (...). A
równocześnie rozległ się straszliwy huk i szum w powietrzu, jak gdyby
się cala ziemia trzęsła. Po kilku uderzeniach poczęła straszliwie bujać
nasza łódka, a to tak bardzo, że i na otwartym morzu w czasie
najpiękniejszej burzy nie powstają większe fale i nie rzucają bardziej
łódką (...) Teraz rozwarta się morska topiel szumna, fale biły wysoko i
rzucały łódką gwałtownie! (...) chcieliśmy obrócić i płynąc pod wodę,
ale do tego nie było już siły. Więc puściliśmy się z prądem wody i fali
oczekując tego, że lada chwila o zator rozbijemy! Ale kra przerwała
Mierzeję w najwęższym jej pasie. Po kilkunastu minutach wyniosła nas
gwałtowność powodzi na morze i tu od razu uspokoiły się fale. Gwałtowny
prąd daleko odniósł nas na stronę, a okrążywszy morzem na kilkadziesiąt
węzłów marynarskich przybiliśmy na mieliźnie do lądu Mierzei od strony
morza."
**
Ostatecznie na przełomie wieku przekopano proste sztuczne ujście Wisły na północ
od Przegaliny - w rejonie Świbna/Mikoszewa. Ten prosty odcinek (Przekop Wisły,
Weichseldurchstisch) niesie teraz prawie całą wodę. Dawny
odcinek w stronę Gdańska został w Przegalinie odcięty śluzą (właściwie:
dwiema śluzami), a śluzę w Płoni zlikwidowano. Teraz główny nurt Wisły
leży ok. 20 km od centrum Gdańska, a tereny leżące na północ stały się
wyspą. Równie interesująca jest historia Westerplatte (leżącego
na wschód od ujścia Martwej Wisły w Nowym Porcie), rozejścia Wisły
(Leniwki) i Nogatu w Białej Górze, oraz Szkarpawy - żuławskiej rzeki w
stronę Zalewu Wiślanego.
W Sobieszewie można zrobić wycieczkę do Górek
Wschodnich
(trasa akurat na niedzielne popołudnie). Po drodze po prawej Stacja
Ornitologiczna PAN. Docieramy do płaskiego krańca wyspy. Interesujący spacer
w kierunku morza kamienną wąską groblą długości ok. 1,5 km (opis ze zdjęciami
zamieszczam nieco dalej). Przy silnym
wietrze spacer odradzam: wiatr jest dokuczliwy, bryzgi wody również, a z drogi
zejść w bok nie można... Po prawej rozlewisko jeziora Karaś: jest to jeden z
bogatszych rezerwatów ptactwa: Ptasi Raj. Dla postronnych jest zazwyczaj
rozczarowaniem, bo w rozległych zaroślach trzcin giną tysiące gnieżdżących
się lub przelatujących ptaków. Zwiedzać warto tylko w towarzystwie fachowca
(np. ze Stacji PAN-u).
W Górkach
Wschodnich przed wojną był port-lądowisko dla wodnopłatowców; dzisiejszy budynek
Stacji Ornitologicznej jest dawnym budynkiem dworcowym
http://wolneforumgdansk.pl/viewtopic.php?t=1344&highlight=l%B1dowisko
Szeroka piaszczysta plaża w ubiegłych latach była
silnie atakowana i niszczona przez silny prąd morski posuwający się na wschód;
obecnie wzmocniona jest betonowymi elementami. Ten fragment na dawnych mapach
nosi nazwę "Messina" (Mierzeja Messyńska; od nazwy stateczku który w 1867 r. się
tu rozbił). Powrót do Górek Wschodnich
przez ładny las sosnowy (w lecie
niestety są tu komary), po drugiej stronie jez. Karaś. Możliwy także spacer
szeroką piaszczystą plażą na wschód, ok. 10 km do Przekopu Wisły w Świbnie.
Do plaży przylega interesujący las sosnowy. Końcowy na
wschodzie odcinek plaży (przy samym ujściu Wisły) jest zamknięty w sezonie -
jest to rezerwat ptaków brodzących. Do Świbna od ujścia Wisły warto przejść
kamiennym zachodnim brzegiem Przekopu Wisły; ładne otoczenie, mnóstwo
zieleni, w lecie kwitnące a na jesieni owocujące dzikie róże, pnącza
dzikiego chmielu. Ok. 1 km na północ od Świbna, do Wisły wpuszczano przez
wiele lat praktycznie nieoczyszczone ścieki z Gdańska (pozostał betonowy kanał-wylot
ścieków). Ekologiczna zbrodnia tamtego systemu: głębiny południowego Bałtyku
stają się powoli Morzem Martwym...
Ostatnio w rejonie rezerwatu Ptasi Raj nad jez. Karaś
wyznaczono dwie
F
ścieżki
przyrodnicze. Szlak rozpoczyna się kilkadziesiąt metrów za ostatnim
przystankiem autobusowym
F
linii
186 Górki Wschodnie, skręca w prawo w las i oznaczony jest na drzewach
czerwoną sylwetką kaczki. Pierwsza, bardziej interesująca pętla odchodzi w
lewo, po ok. 1 km drogi przez las prowadzącej w stronę morza. Ścieżka
wiedzie skrajem lasu przylegającym do jeziora;
w pewnym miejscu dochodzi niemal
do jego brzegu, a po dalszych kilkudziesięciu metrach stajemy u stóp
kilkumetrowej zadaszonej wieży widokowej. Ponieważ jezioro stanowiące
rezerwat jest bardzo płytkie, i w większości zarośnięte trzciną - możliwości
obserwacyjne z brzegu są znikome. Z podestu wieży natomiast otwiera się
rozległy widok; również na Przełom Wisły oraz Stocznię w Górkach
Zachodnich oraz basen jachtowy. Wieża widokowa jest doskonałym i romantycznym
miejscem biwakowym, a tuż obok umieszczono stolik z ławkami. Dalszy szlak po
kilkuset metrach prowadzi przez podmokły teren drewnianym pomostem do drugiej
wieży widokowej
- jeszcze wyższej, i z jeszcze bardziej interesującym
widokiem - również na Zatokę Gdańską. Tu także są doskonałe warunki
do biwaku; jest tu również stolik z ławkami. Ponieważ przez większość roku
rezerwat porośnięty jest łanami zeschłej trzciny, stanowiącej niezbędne
ukrycie dla ptactwa, zatem palenie ognia w tym rejonie należy uznać z wyjątkowo
niedopuszczalne! Tym bardziej, że w okolicy z reguły wieją silne wiatry.
Szlak po dalszych kilkuset metrach dochodzi do punku wyjścia. Druga pętla
prowadzi prosto do brzegu Zatoki, potem kilkaset metrów plażą w prawo,
warto
tu zboczyć jednak najpierw w lewo, do samego ujścia Wisły Śmiałej.
Ponieważ
silne prądy morskie, oraz potężniejące z roku na rok sztormy zagrażają
istnieniu całego systemu rozlewisk w rejonie Przełomu Wisły, zatem kilka lat
temu dużym nakładem kosztów zbudowano system brzegowych umocnień betonowych;
zobaczymy, czy będzie on mocniejszy od Natury... Od ujścia można powrócić
do Górek Wschodnich wprost przez wodę, oryginalną wąską kamienną groblą długości
ok. 1 km (wariant odwrotny do opisanego na początku).
Szerokość grobli miejscami niewiele przekracza 1,5 metra; należy
liczyć się z dość silnym wiatrem, a przy silnym wietrze północnym grobla
może być w niektórych miejscach pokrywana falami. Podczas jesiennego sztormu odradzam tę
trasę osobom skłonnym do panikarstwa. Trasa jest mocno uciążliwa dla roweru z
bagażem...
a następnie przez pas wydm i las, mijając po lewej
pozostałości dawnej dużej jednostki wojskowej - do drogi Sobieszewo-Górki
Wschodnie, przy strażnicy wodnej. Las w całej okolicy jest wyjątkowo
urozmaicony: w pobliżu rozlewisk jest to podmokły
F
ols
, nieco dalej suchy sosnowy las na piaszczystych wydmach, często w podszyciu
wspaniały zielony lub srebrny mech... Amatorom przyrodniczych atrakcji, na długie
jesienne wieczory polecam kasety z
F
nagraniami głosów ptaków.
Pod koniec wojny teren
Wyspy (i dalej na wschód) został umocniony przez Niemców (w okolicznych
lasach pozostało mnóstwo zarośniętych okopów, a pod ziemią mnóstwo
wojennych eksponatów; kiedyś był to teren zaopatrywania młodych ludzi w
proch i trotyl). Dziś tereny poszukiwaczy wojennych pamiątek.
Zamiast dość ruchliwej chociaż bardzo ładnej
trasy drogowej z Sobieszewa do Świbna, proponuję widokowy i mało znany
wariant północnym obwałowaniem Martwej Wisły do Przegaliny (to drugi
wariant; pierwszym jest spacer plażą na wschód).
Z trasy na Świbno skręcamy w prawo ok. 300 m za Strażą Pożarną w
asfaltową drogę bez nazwy. Z wału
rozległe widoki na łąki Wyspy, interesujące poniemieckie zabudowania, krętą
Martwą Wisłę, oraz ogromną hałdę odpadowego gipsu z wytwórni nawozów
fosforowych - po drugiej stronie wody. Biała hałda widoczna jest doskonale z
wyżej położonych dzielnic Gdańska. (zdjęcie niżej: właśnie opisywana trasa
okrężna od Sobieszewa)
Trwa konflikt o toksyczność odpadów:
okoliczna ludność skarży się na choroby, niszczące działanie wysiąkających
z niej wód - natomiast przedstawiciele zakładu utrzymują opinię o jej
(hałdy) neutralności i panikarstwie mieszkańców. Dojeżdżamy do Przegaliny; w prawo odchodzi szeroki ślepy kanał
- to pozostałość dawnego koryta Wisły. Na jego końcu kolejna
„inwestycja”: wysypisko płynnych odpadów elektrociepłowni... Okolice
śluzy Przegalina są bardzo malownicze.
Dwie śluzy w Przegalinie: stan techniczny
starszej z nich (północnej) budzi zastrzeżenia co do zagrożenia wodnego tej części Żuław
Gdańskich. W budynku maszynowni obok mieszczą się stare urządzenia do
uruchamiania śluzy. Skręcamy w lewo w stronę Świbna: po prawej basen zimowego portu-złomowiska
barek i pogłębiarek rzecznych. W asfalcie mostu resztki szyn Gdańskiej Wąskotorówki:
Gdańsk Wąsk. (dworzec leżał tuż przy stadionie żużlowym przy ul. Elbląskiej)
- Świbno - Mikoszewo - Stegna - (Sztutowo) - Nowy Dwór Gdański i dalej okrężną
trasą po Żuławach do Malborka i Lisewa. Po prawej główny nurt Przekopu Wisły,
z lewej charakterystyczny ciąg poniemieckich domków i dorodnych lip; rysują
się one interesująco na tle nieba z drugiego brzegu Wisły. Na skrzyżowaniu
na wale w Świbnie pamiątkowy kamień i tablica w 100 lecie otwarcia Przekopu;
zjazd w dół do przeprawy.
Po przełomie Wisły w 1840 roku nie
ustało zagrożenie powodziowe dolnej Wisły - z powodu krętego jej biegu. Po
kolejnych powodziach, w 1877 roku powstał projekt uregulowania ujścia. Prace
rozpoczęto suchym wykopem długości ponad 7 km do morza,
(dziękuję za udostępnienie zdjęcia
Panu Maciejowi Maciakowskiemu
http://www.agat.pl/macmac/index.html )
i wykonaniem
obwałowań (przemieszczono ponad 7 mln m3 ziemi, zużyto ponad 0,5
mln m3 faszyny, prawie 300 000 m3 tłucznia i kostki).
Przegrodę wykopu otwarto 31 marca 1895 o godz. 15,45 przy wysokiej wodzie.
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
W
ciągu 16 godzin rzeka wyżłobiła nowe ujście wynosząc ponad 9 mln m3
gruntu do morza. Dopiero po wykonaniu Przekopu powstały śluzy w Przegalinie.
Opis znaleźć
można pod:
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?t=4092&postdays=0&postorder=asc&start=30&sid=ebecceddc0d04c9add6d9c2c948da509
oraz
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?p=106317#106317
Oraz:
http://www.wyspa.pl/ (historia):
"Na najwyższym wzniesieniu wydmy w Nickelswalde (Mikoszewie) zbudowano
prowizoryczny domek z drągów sosnowych, służący jako schronienie pana
nadprezydenta (Oberpräsident) i jego świty. Rów oddzielający przekop od
morza miał około 1 metra szerokości. Wokół na usypanym pagórku zgromadził
się tłum ludzi. Na początku stali różni prominenci, dalej zwykli ludzie.
Pięknie wypolerowany i ozdobiony kwiatami szpadel został wręczony
nadprezydentowi Gosslerowi, aby ten dokonał uroczystego przebicia nowego
ujścia Wisły. Ze słowami: Błogosławię to wielkie dzieło prowincji
zachodniopruskiej, nadprezydent uczynił pierwszy sztych szpadlem, po
czym uniósł go w górę, co tłum przyjął z wielkim entuzjazmem. W tym momencie
na prawym brzegu ruszyło z kopyta 50 furmanek, które dotychczas odgradzały
groblę od gapiów. W pośpiechu, z woźnicami strzelającymi z batów na wiwat,
opuściły one rejon grobli" – tak opisywał powstanie wyspy Heinitz Albert
Pohl w "Z zapisków Nickelswalde."
Duży prom z holownikiem, w sezonie spore kolejki
oczekujących; od paru lat przeprawa jest płatna. Jeszcze w latach 50-tych
funkcjonowała równolegle przeprawa promowa pociągu wąskotorowego przez Wisłę;
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
potem prom zabrano do Leningradu do naprawy, i... Interesujący widok na
zalesione wzgórza na prawym brzegu. Z drugiej strony wału być może od końca
czerwca będzie kursował pociąg wąskotorowy.
W Mikoszewie warto zrobić
boczną wycieczkę prawym brzegiem Wisły w rejon kolejnego rezerwatu przy
samym ujściu.
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
Kilkaset metrów na wschód wysoka wydma (d. Printz
Albrecht Horst): na szczycie była przed wojną kawiarnia;
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
z dołu na
szczyt prowadziły okazałe kamienne szerokie schody.
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
Jeszcze przez wiele lat
po wojnie był stąd wspaniały widok na ujście i rozlewiska Wisły. Teraz
las podrósł... Schody rozebrała okoliczna ludność po wojnie. Do lat
60-tych znaczny odsetek stanowili tu mieszkańcy niemieccy, często niemal nie
mówiący po polsku. Mieszkali w charakterystycznych drewnianych domkach
rybackich. Potem zostali „skłonieni” do opuszczenia Polski...
Na wschód można jechać cienistym
malowniczym szlakiem przez las, równolegle do linii brzegu, ale już po południowej
stronie wału wydmowych wzgórz (szczególnie zalecam w upalne lato).
Po chwili do drogi dołącza tor wąskotorówki,
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
kilkakrotnie przecinający malowniczą szosę na wschód. Trwają intensywne
starania o przywrócenie kursowania tego pociągu (uaktualnienie:
już
F kursuje).
Powinien on ułatwić poruszanie się w terenie, bo w sezonie drogi są zatłoczone
podobnie jak na Helu; mógłby być także atrakcją turystyczną w sezonie.
Obawiam się jednak, że moim rodakom siedzenia tak poprzyrastały do foteli
samochodu, że będą oni raczej godzinami stać w korkach drogowych, niż
rozstaną się z tym symbolem swojego awansu społecznego... Nie zapomnijcie od
czasu do czasu skorzystać z tej atrakcji; to przecież tak jak muzeum techniki!
Kolejne miejscowości: Jantar (jest tu ferma strusi, kilkaset metrów przy
drodze do Rybiny), Junoszyno, Stegna, Sztutowo, to atrakcyjne letniska.
Takich
plaż na próżno zazdroszczą nam nad Morzem Śródziemnym: szeroki pas białego
piasku, do pasa wydm przylega okazały sosnowy las ze wspaniałym podszyciem
mchem; nie bez powodu ten odcinek nosi nazwę Bursztynowego Wybrzeża. Klimat
jest zdecydowanie łagodniejszy, niż nad otwartym morzem Jastrzębiej Góry czy
Międzyzdrojów; niestety w lesie bywają dokuczliwe komary. Począwszy od lat
60-tych, katastrofalne zanieczyszczenie Zatoki (do niedawna Trójmiasto tak
naprawdę nie miało oczyszczalni!), spowodowało upadek nadmorskich miejscowości,
teraz sytuacja radykalnie się zmieniła. Za Stegną interesujący stary kościół,
nietypowe wnętrze. Sztutowo: do opisu obozu Stutthof odsyłam do
innych opracowań. W Sztutowie droga zygzakiem zbliża się do morza; zjazd w
lewo „Sztutowo Plaża”, ponad 1 km asfaltem. Dalej albo plażą
albo leśną drogą wzdłuż brzegu ok. 1,5 km na wschód. Wiosną na niebie
sznury lecących ptaków: pojedyncze chybotliwe czaple ze „zgiętymi”
szyjami i czarne, szybkie o ostrym kształcie, lecące niewielkimi eskadrami
kormorany. Skręcić ok. 300 m w prawo. Jest to jedna z większych atrakcji
przyrodniczych: ogromny rezerwat kormoranów i czapli. Są tu tysiące gniazd na
sosnach; drzewa i podłoże spalone odchodami, ptaki są niepłochliwe, w
kolonii panuje często nieopisany harmider, fetor resztek ryb. Kolonia zajmuje
obrzeża ogromnej polany o średnicy ponad kilometra; w jej środku drzewa dawno
już zostały zniszczone. Zachęcam do zabiwakowania albo na piasku plaży albo
na mchu skraju lasu przylegającego do krawędzi 2-3 metry nad plażą. W
czerwcu wspaniała atmosfera zachodu słońca i wieczoru nad morzem.
Wracamy do drogi na Mierzeję; prowadzi ona
prawie cały czas przez malowniczy las sosnowy, z niektórych miejsc widok na
Zalew i Wzgórza Wysoczyzny Elbląskiej. Początkowo widać Elbląg na tle wzgórz
Wysoczyzny, potem Tolkmicko i charakterystyczną sylwetkę Fromborka.
Warto
zboczyć w prawo nad Zalew w Przebrnie (tu biegła przed wojną granica Wolnego
Miasta i Prus Wschodnich. Granica była iluzoryczna, trwał przemyt towarów i
uzbrojenia. Interesujące wspomnienia polskich służb celnych można znaleźć
w literaturze na końcu). Krynica Morska: spora miejscowość, latarnia morska,
przystań statków do Elbląga i Fromborka, zabudowa raczej bezstylowa, w
sezonie nieprawdopodobny tłok,
przez resztę roku miejscowość jest martwa i
niemal odcięta od świata.
http://www.aefl.de/ordld/AK%20Kahlberg-FrHaff/kahlbergindex.htm
Dalej na wschód droga równie malownicza, po
kolejnych ok. 20 km mała miejscowość Piaski; nieco dalej urządzenia granicy.
Po wstąpieniu do NATO, instalacje graniczne są odbudowywane i rozbudowywane:
wieże obserwacyjne, radar, łączność, patrole lotnicze. Ale to wszystko nic
w porównaniu do realiów czasów stalinowskich. Plaża była wieczorem grabiona
(nawet w Kamiennym Potoku w Trójmieście. sic!), co krok kontrole
dokumentów, przebywanie na brzegu po zmierzchu kończyło się nieplanowanym
noclegiem pod dachem, a nie na świeżym powietrzu. Obsesja ucieczek kajakiem
lub wpław (!) do Szwecji (jeśli na bliższy Bornholm - to raczej do Danii) lub
oczekiwania na przypłynięcie w nocy szpiegowskiej wrogiej łodzi podwodnej. To
wcale wtedy nie były żarty...
Wracam przez Sztutowo na
Rybinę. Duży węzeł wodny: Szkarpawa (Wisła Elbląska), Wisła Królewiecka,
Tuga, Linawa; dwa zabytkowe mosty podnoszone, równie zabytkowy obrotowy most
kolei wąskotorowej. Tujsk z nietypowym (bodaj pomennonickim) domem modlitwy.
Dalej przez Marzęcino (interesujący kościół i niedokończona śluza obok Kanału
Panieńskiego), Wyspę Nowakowską, Rubno, malowniczą drogą
wzdłuż Zalewu Wiślanego, przez Kamionek, Łęcze, Ogrodniki - nad małe śródleśne
jeziorka tzw. Szwajcarii Próchnickiej. Pogoda gwałtownie się
psuje, decyduję się na powrót w stronę Malborka. W Jegłowniku skręt w
prawo w stronę jedynej na Żuławach (no, jeszcze jest niezwykły Mątowski Bór
na północ od rozejścia Leniwki i Nogatu koło Białej Góry) malowniczej
jak oaza kępy lasu Kaczynos. Sosny, piaszczyste i trawiaste polany mad małym
jeziorkiem. Od Nogatu osłania wał, dojście do samego Nogatu prawie
niemożliwe. Wał porośnięty kwitnącą właśnie tarniną, czeremchą,
wszystko zielone, mnóstwo słowików i koncertujących żab. Na dodatek
kiepskawa pogoda odstraszyła wędkarzy i miejscową młodzież. Naprawdę jak
oaza... Dalej tuż przed Malborkiem przechodzę przez ładnie położoną śluzę
i elektrownię Szonowo. Po drugiej stronie Nogatu kilka kilometrów dalej
cmentarz pomennonicki w Stogach, który jest właściwie lapidarium resztek
cmentarnych z całych Żuław. Powrót w deszczu przez Kończewice (jeden z piękniejszych
kościółków), most w Lisewie (będący właściwie jednym wielkim
zabytkiem-muzeum techniki i historii), Koźliny, Grabiny Zameczek, Wróblewo i
Krępiec. Ale dokładniejszy opis tej części Żuław i Wysoczyzny - przy
innej okazji...
(...kontynuacja
owej "innej okazji"...)
W Rubnie skręcamy w
lewo w stronę Tolkmicka.
Wiosną wszystko jest zielone, wilgotne otoczenie, mnóstwo
śpiewających ptaków, z prawej stroma Wysoczyzna Elbląska. Z lewej rozszerzający
się pas wody, przechodzący wreszcie w Zalew Wiślany (Zalew Świeży, niem.: Frischwasser).
Ogromny
akwen wodny; płytki (głębokość nie więcej niż 3,5 m, zależy to zresztą
od kierunku wiatru), woda brudna, gdyż w zasadzie jest to zbiornik zamknięty
i wszystkie zanieczyszczenia gromadzą się na dnie. Brzegi Zalewu w większości
silnie zarośnięte trzcinami i podmokłymi łąkami; tylko w bardzo
nielicznych miejscach jest dostęp do wody. W zimie Zalew jest doskonałym
miejscem bojerowym. Pod koniec II wojny przez zamarznięty Zalew w kierunku
morza próbowały uciekać przed Armią Czerwoną rzesze cywilnych i
wojskowych uchodźców. Tysiące potopionych ludzi i sprzęt spoczywają na
dnie, co od czasu do czasu daje się we znaki miejscowym rybakom. Formalnie
umowy międzynarodowe dają możliwość żeglugi z Bałtyku od Cieśniny Piławskiej
przez Zalew do Elbląga. W czasach PRL-owskich nikt jednak nie ośmielił się
wystąpić z taką propozycją; teraz czynione są próby reaktywowania szlaku
żeglugowego. Strona rosyjska stawia jednak nieformalne utrudnienia z powodu
gigantycznie rozbudowanych baz wojskowych w rejonie Piławy (Bałtijska) i
Kaliningradu. Kursują stateczki z Krynicy Morskiej do Elbląga, Tolkmicka i
Fromborka, również „wolnocłowy” rejs z Gdyni do Kaliningradu (o
tyle oryginalny, że bez wysiadania w porcie docelowym...).
Za
Kamionkiem droga wspina się dość stromo na zbocze Wysoczyzny; od czasu do
czasu wspaniałe widoki na Zalew i odległą Mierzeję; w prawo odchodzi droga
na Łęcze (interesujące stare domy podcieniowe) i w rejon jeziorek tzw.
Szwajcarii Próchnickiej. Stamtąd można zrobić wycieczkę do Elbląga wzdłuż
Kumieli przez Bażantarnię. Stromy zjazd do Suchacza.
Od
Nadbrzeża do Suchacza można także przejechać gruntowymi dróżkami wzdłuż
brzegu; dość niewygodnie, bo teren podmokły i trudna orientacja w sieci ścieżek
i mostków.
Suchacz:
bardzo atrakcyjnie położony na zboczach skarpy (widoki!) i nad Zalewem;
letnisko, mały port, plaża. Dalej można jechać gruntową drogą wzdłuż
toru kolejowego; po drodze w całej okolicy uprawy owoców: czarne porzeczki,
sady. Dołączamy do drogi w rejonie F
Kadyn.
http://www.aefl.de/ordld/AK-Cadinen071204/cadinen.index.htm
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
Jedna
z najbardziej atrakcyjnych i ruchliwych miejscowości na trasie. Grupa starych dębów;
wśród nich szczególnie znany jest tzw. Dąb Bażyńskiego.
Tuż
obok zabytkowe zabudowania zakładu ceramicznego produkującego nietypowe detale
do odnawiania architektury; plenery artystyczne. Dawna posiadłość
Hohenzollernów,
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
tradycje cesarskie; pozostały po niej: odnowiony pałacyk w
parku,
bardzo interesujący układ zabudowy miejscowości, budynki gospodarcze
po lewej stronie drogi, zabytkowa duża stadnina koni, na wzgórzu po prawej
odbudowany klasztor. W lesie po lewej trudne do odszukania ruiny
okazałego kościoła
zburzonego w latach 70-tych (!).
http://www.aefl.de/ordld/WP-Kirchen/Cadinen02/cadinerkirche.htm (jak
dotrzeć do kościoła na zjeździe do Kadyn z szosy Elbląg-Tolkmicko w prawą odnogę
drogi, stamtąd w prawo przez pole aleja brzozowa w las, w lesie droga zakręca w
lewo, na tej wysokości na skos po prawej wzgórek na którym ruiny (z tej strony
niewidoczne).
Tu odsyłam do znakomitego zbioru
przedwojennych pocztówek w Mierzei oraz okolic Zalewu Wiślanego:
http://www.aefl.de/ordld/AK%20Kahlberg-FrHaff/kahlbergindex.htm oraz
http://www.aefl.de/ordld/Ansichtskarten%2001.htm
Dalsza
droga również wśród sadów, od czasu do czasu widoki na Zalew i ogromne zarośla
trzcin. Po prawej zabytkowa kapliczka. Tolkmicko: bardzo stare miasteczko; port,
plaża, jeden z najpiękniejszych budynków dworca kolejowego, zabytkowy kościół.
zdjęcie z Forum:
Dawny Gdańsk
zdjęcie z :
Wolne Forum Gdańsk
Przed
dalszą drogą wzdłuż toru kolejowego w kierunku Fromborka radzę się
zastanowić. Początkowo prowadzi wygodna droga gruntowa (czerwony szlak), która
potem staje się piaszczysta i prowadzi stromo na krawędź wysoczyzny gubiąc
się w pociętym parowami i rezerwatami terenie. Ścieżki wzdłuż toru w
zasadzie nie ma, a prowadzenie roweru po podkładach jest niezmiernie uciążliwe.
Po lewej ogromne łany trzcin w podmokłym terenie; z reguły chmary komarów,
rzadko kiepski dostęp do wody; niektóre miejsca malownicze (ok. 2 km za
Tolkmickiem; teraz niestety jest to teren księżycowy - po robotach brzegowych). Interesujący Święty Kamień w odległości kilkudziesięciu
metrów od brzegu (przy niskiej wodzie podczas silnych długotrwałych
zachodnich wiatrów można dojść suchą, a raczej: błotnistą stopą; teraz w wyniku
prac ziemnych kamień tkwi nie w wodzie, a w piasku na brzegu); ten
wielki głaz narzutowy był dawniej miejscem kultowym Prusów.
Do Fromborka może
być rozsądniej jechać przez Podgrodzie (za chwilę powrócimy do opisu tego
wariantu). Opis Fromborka pomijam.
(dziękuję za udostępnienie zdjęcia Panu
Maciejowi Maciakowskiemu
http://www.agat.pl/macmac/index.html )
Miasteczko zostało doszczętnie zniszczone
podczas wojny. Jedynie wzgórze Katedralne zachowało dawny urok;
szczególnie
wnętrze Katedry.
Dawniej dworzec kolejowy był podobnie malowniczy jak w
Tolkmicku.
W latach 70-tych władze zdecydowały, że wobec rozmachu uroczystości
kopernikowskich taki poniemiecki kształt „nie uchodzi”. Budynek
zburzono i postawiono typowy „klocek”. Do Braniewa można jechać
szosą (przed miastem ogromny cmentarz wojenny), polecam jednak wariant wzdłuż
Zalewu, wśród niezmierzonych zarośli trzcinowych. Na razie z Fromborka szosą
2 km na wschód; po minięciu Baudy, skręt wzdłuż niej w lewo w drogę
przechodzącą w drogę płytową. Po 4 km na wzniesieniu dawny dworek Klejnowo;
stadnina koni. Dostępu do Zalewu praktycznie nie ma; jedziemy drogą płytową
wśród ogromnych zarośli trzcin,
od czasu do czasu stacja pomp, mijamy
rzadkie kępy lasu. Warto skręcić w lewo na Starą i Nową Pasłękę.
Bardzo
interesujący teren, malownicze ogródki działkowe, resztki dawnego portu;
interesujący widok na
Zalew. Często malownicze zachody słońca; szczególnie jesienią...
To już ostatni port RP: 2 km na wschód granica
państwa.
Wracamy asfaltową drogą na Braniewo. Przed miastem, nad samą Pasłęką
interesujący kościół i klasztor Redemptorystów, o nietypowej bryle.
Braniewo: stare miasto z bogatą
historią, bardzo silnie zniszczone podczas wojny.
Odbudowany nie
tak dawno zabytkowy kościół:
Odbudowane ładne fragmenty
wzdłuż Pasłęki.
Od
Tolkmicka jedziemy jednak na pd-wschód na Podgrodzie: stromy długi podjazd krętą
drogą przez las. Wiosną przylegające głęboko wcięte zbocza mijanych jarów
pokryte są nieprawdopodobnie gęstym łanem kwitnących zawilców. Pomiędzy
Podgrodziem a Autostradą w zasadzie kompletne bezdroże, a dodatkowo sieć leśnych
dróżek jest myląca i wyprowadza ponownie na trakt Elbląg-Frombork. Jeszcze
nie zdarzyło mi się tu nie pobłądzić! Zatem może szybciej jest
jednak pojechać okrężnie: Huta Żuławska - Milejewo - Nw. Monasterzysko...
Wjeżdżamy na
F
Autostradę i jedziemy w
kierunku granicy.
Dawna
„Berlinka” - to strategiczna droga wojskowa na odwiecznym niemieckim
kierunku Drang nach Osten. Tu (Ostpreussen) budowana w
okresie międzywojennym, a na odcinku Starogard Gdański - Tczew (Knibawa), już
podczas okupacji. Trasa Chojnice – Starogard Gd., to osławiony Korridor.
Bezczelne żądania eksteryterialności stały się nieomal pretekstem do
wybuchu wojny. M. Wańkowicz w "Na tropach Smętka"
tak opisuje rozmowę z jednym z Mazurów w 1936 r.:
"znajome wojoki co z urlaupu z
Reichu wracały, to opowiadają, co w korridor to im się broń odbiera i
drzwi od cugu na fest się zamyka. To oni bardzo sobie tego nie lajdują.
Musita oddać nama ten korridor!".
Po
wojnie straciła znaczenie z powodów politycznych i technicznych: zaniedbana
nawierzchnia betonowa (na tym odcinku, do granicy jest już zwężona i
jednopasmowa),
wysadzone mosty na rzeczkach
(ale na Pasłęce odbudowano okazały most), brak przejścia
granicznego, ciągła huśtawka decyzyjna: odbudowywać - nie odbudowywać...
"berlinka" prowadzi kompletnie pustymi terenami, w interesującym
otoczeniu wyjątkowo bujnej zielonej przyrody,
nieco pofalowanym terenem. Mijane
lasy są gęsto podszyte i nie zachęcają do spaceru. Jedziemy do zjazdu w Wierznie na Chruściel (ok. 4 km).
Jeszcze
nieco dalej, 2 km za Wierznem do autostrady dochodzi z prawej jedna z licznych
leśnych
F
http://www.starejuchy.pl/kolej/wrpbran/wrpbraniewo.htm
bocznic kolejowych trasy Braniewo - Kurowo (Bogaczewo). Obecnie jest
to cywilna baza wyładunkowa, budowana była jednak kiedyś jako obiekt o
„bynajmniej” innym przeznaczeniu. Niewątpliwie jednak do celów
„pokój miłujących”. To na tych rampach którejś nocy miało być
wyładowanych kilkanaście tysięcy czołgów, które miały ruszyć na wyzwalanie
Europy Zachodniej spod kapitalistycznej niewoli... Stąd miała się rozpocząć
III Wojna Światowa...
"W
odludnych lasach nad Pasłęką, wzdłuż dawnej magistrali Ostbahn-u,
rozpoczyna się budowa tajemniczych bocznic, stacji, posterunków ruchu, ramp,
betonowych dróg. Nawet kierujący pracą inżynierowie nie wiedzą, co właściwie
budują. Ujawnienie tej tajemnicy grozi darmowym przejazdem koleją na Kołymę..."
(z cytowanej wyżej strony www)
Mam jeszcze inne osobiste skojarzenia. W
latach 50/60tych, w okresie zimnej wojny przygotowywano plany ataku na
Europę Zachodnią. Prócz technicznych prac prowadzona była szeroka akcja
propagandowa polegająca m.in. na prezentowaniu wzruszających piosenek w
rodzaju
F
"pust'
wsiegda budiet sołnce, pust' wsiegda budiet Mama, pust' wsiegda budu Ja!" (niechaj
zawsze będzie słońce, niechaj zawsze będzie Mama, niechaj zawsze będę
ja...). Ta łzawa piosneczka śpiewana zduszonym głosikiem małej bezbronnej
dziewczynki budziła już wtedy moje najgorsze przeczucia fałszu. Ale do tej
kampanii włączyli się (być może nieświadomie) przedstawiciele kultury na
Zachodzie, głównie francuscy. Przykładem niech będzie chociażby piękna
skądinąd piosenka Gilberta Becaud o
F
Nathalie.
Piosenka piękna, ale w czasach trwania prac nad Pasłęką i przygotowań w innych wielu
miejscach, conajmniej nieodpowiedzialna była ta fascynacja "ojczyzną
Lenina". Aż zimno się robi... W tym samym czasie politycy francuscy zrywali współpracę z USA.
Wobec takich zachęt aż dziw, że w tamtych latach jednak nie doszło do
przygotowywanego natarcia. Dziś w najlepsze rozwija się flirt
zachodnioeuropejskich polityków...
W
Chruścielu warto pojechać w lewo na wschód w dół do przecięcia Pasłęki; ładne pole
biwakowe
i
dalej w lewo ładną drogą ok. 2 km do elektrowni
Lub od Chruściela w prawo (na południe) 3 km szosą, potem skręt leśnym asfaltem na
wschód 2,5 km. Parking turystyczny; od niego kilkaset metrów w lewo,
obok zabudowań szkółki leśnej; tuż za głazem narzutowym skręt w las nad
jedno z nielicznych ładnych dojść nad Zalew Pierzchalski.
Na wodzie drewniany
hangar dla łodzi, szeroki dach, ławeczki; trochę dalej w lesie stolik i ławki,
wiaty z dachem, miejsca na ognisko (ale z leśniczym).
Jesienią urokliwe
fragmenty nad wodą:
Następnego dnia przez Stare Siedlisko, Nowicę,
kiepską drogą przez Bronki - na Słobity; z ewentualnym skrętem na Gładysze.
Można też zboczyć od Nowicy
na Młynary, Pomorską Wieś z zabytkowym kościołem
gdzie na strychu stare
urządzenia do "kalikowania" (czyli obsługi ręcznej lub nożnej miechów do
organów).
a na stropie kościoła zabytkowe
malowidła:
i dalej w kierunku Elbląga.
W Słobitach zabytkowa ładna płyta
rodowa w ścianie kościoła. W parku okazałe ruiny jednej z największych
rezydencji junkierskich w tej części Prus. Obok ruin, zarośnięta rzęsą
wodną fosa z mostem stylizowanym troszkę na praski Most Karola.
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
Posiadłość
spalona na wiwat przez Armię Czerwoną już po zakończeniu wojny.
Odsyłam tu do obszernego opracowania
o rodzie Dohnów i ich posiadłościach i cesarskich powiązaniach:
http://jurczak.net.pl/kamienie-wilhelma/poslowie_rod_dohna.htm
oraz dalej: "dobra rodowe". Powyższa akwarela pochodzi również z tej strony.
Tak jak
Kamieniec, Szymbark, kościółki żuławskie... Tuż za Słobitami przecinamy
wykop dawnej linii kolejowej Słobity - Orneta. Dalej chcę jechać przez Kwitajny w rejon pochylni Kanału Elbląskiego. Niestety... Układ dróg w
okolicy jest gwiaździsty - rozchodzący się z Pasłęka. A ja wcale nie mam
ochoty cofać się na Pasłęk i w konsekwencji jechać koszmarną trasą
warszawską (jak sama nazwa wskazuje - znaczny procent kierowców stanowią
warszawiacy...) Wszystkie drogi „w poprzek”, są kręte, zygzakowane
i bardzo kiepskie. W Kwitajnach przeczekujemy upał w cieniu drzew na dziedzińcu
pałacowym, nad jednym ze stawów. Pałac w znacznym stopniu odbudowany, na
remont czekają zabytkowe zabudowania gospodarcze oraz duży park. Kłopoty
drogowe w dalszym ciągu: chcąc nie chcąc muszę jechać aż pod Morąg (!) i
przez Królewo, Chojnik, Sambród, Drulity (odbudowany ładny pałac) wreszcie
zjazd nad Kanał.
Kanał
Ostródzko-Elbląski (Oberlandischer
Kanal)
jest atrakcją - zabytkiem techniki na skalę światową. Oryginalny jest zarówno
pomysł nadzwyczaj oszczędnego w zużyciu wody, transportu, wykonania budowli
(w porównaniu z klasycznymi śluzami), jak i oryginalnemu pomysłowi
transportu statków na szynach, a wreszcie unikatowemu napędowi wodnemu urządzeń
transportujących. Kanałowi przez wiele lat groziła dewastacja, obecnie przeżywa
renesans. Ale ceny rejsu są obliczone iście na walutę europejską... Opisu
tu nie zamieszczam.
(dziękuję za udostępnienie zdjęcia Panu
Maciejowi Maciakowskiemu
http://www.agat.pl/macmac/index.html )
Piękne widoki z najwyższych fragmentów pochylni - na położoną
ponad 20 metrów niżej, równinę i odległą Wysoczyznę Elbląską i bliższy
Elbląg. http://www.jezioro.com.pl/rzeki/rzeka.html?id=166
Przeciętna różnica poziomów odcinków kanału na każdej pochylni
wynosi aż 20 metrów! A więc kilka razy więcej niż przy tradycyjnym śluzowaniu.
Mamy w Polsce jeszcze jeden podobnie wspaniały zabytek drogi wodnej: Kanał
Augustowski. Co prawda w bardziej malowniczym otoczeniu, ale nie tak interesujący
technicznie. Tu:
F
Galeria zdjęć z okolic Kanału.
Biwakowanie w okolicy nastręcza wiele kłopotów:
brzegi są zarośnięte nieprawdopodobnie bujnymi chaszczami. Ja wreszcie
znajduję miejsce pod nieużywanym jednym z licznych mostków.
Zostawiam tam
rzeczy, a z psem i śpiworem lokuję się u góry. Dokuczliwe komary; na szczęście
mam swój
F
worek
z agrotkaniny. Rano pogoda niezbyt przyjazna: stopniowo wzmaga się
wiatr, który szybko potężnieje. Jest upalnie; ostre słońce. Ouszczam Kanał:
przez Jelonki, Markusy, Gronowo jadę na Jegłownik i dalej Wiktorowo i Wikrowo.
Chcę obejrzeć przedostatni z pozostałych żuławskich wiatraków. W Wikrowie
jakoś nie mogę odszukać jego sylwetki; wreszcie dojeżdżam. Aż mnie zatkało
z oburzenia: z budynku pozostała kupa ruin i spalone belki...
Robię
śledztwo w okolicznych zabudowaniach. Z uśmieszkiem mówią mi, że to już
przecież ze dwa lata temu... Ano, nie wiadomo jak się to stało... Ale spalił
się w kwadrans... Najbardziej prawdopodobnie, właściciel poskąpił złotówki
na bezpieczniki (przecież lepiej kupić kolejne, siódme piwo) i wykazał się
prawdziwie polską pomysłowością: kawałek gwoździa... Bo było zimno i
bezpieczniki nie wytrzymywały...
Otrzymałem
ostatnio list od rozgoryczonych powyższym opisem gospodarzy-miłośników
wiatraka. Okazuje się, że przyczyną pożaru było najprawdopodobniej celowe
podpalenie podczas ich nieobecności. Nie miało więc to nic wspólnego z złośliwymi
sugestiami zawartymi powyżej, które mi podsunięto na miejscu. Za niewłaściwe
podejrzenia właścicieli przepraszam. Ta sytuacja jest mimo wszystko dość
typowa w naszej rzeczywistości: jeśli nie nonszalancja, to sąsiedzka
prymitywna złośliwość... Co trochę można usłyszeć w TV:
„dzisiejszej nocy spalił się doszczętnie zabytkowy drewniany kościółek
w N”. Za kilka lat nie będzie już w naszym kraju podobnych obiektów.
I to wcale nie z powodu jakiejś wojny lub najazdu Tatarów...
Bardzo
nie lubimy, kiedy Niemcy z przekąsem mówią złośliwie: „polnische
Wirtschaft”. A jak inaczej
nazwać coś takiego? Ową polską przemyślność, która sprowadza się do
zerwania dachu z opuszczonego pałacu - aby naprawić daszek na swoim świńskim
chlewiku. Oraz po nocy ściąć zabytkowy dąb w pałacowym parku - na opał.
Bo zima sroga i czymś palić trzeba... I również nocą wylać do parkowego
stawu stare zapasy płynu do opryskiwania pola. A owe nagminne kradzieże
wszystkiego, co da się sprzedać. Sieć
trakcyjną, pokrywę studzienki kanalizacyjnej, szyny żuławskiej kolei wąskotorowej,
żelazny mostek... Nie na żaden chleb dla głodnych dzieci (tak się to z
reguły usprawiedliwia), ale na zwykłą wódę i codzienne sakramentalne pięć
piw. I wiejskie psy przykute na całe życie na metrowym łańcuchu wrzynającym
się w szyję, bez budy... A owe hordy półpijanych wyrostków przesiadujących
przed blokami i łamiących wszystko, co da się wyłamać i arogancko
zaczepiających wszystkich po drodze... A ta najmilsza zabawa wiejskiej młodzieży:
zrywanie rozkładów jazdy na przystanku PKS i odwracających drogowskazy i
znaki drogowe... A wszystko obsmarowujących spray’em... A to tylko maleńka
część smętnej polskiej rzeczywistości w 14 lat po odzyskaniu swobody; nie
dotykam tu nawet "wielkiej polityki". Przecież czegoś takiego
nigdzie w Europie już nie ma! Nawet w pogardzanej Rosji!
Dopuszczam
wreszcie ową myśl, przed którą się dotąd broniłem: a może jednak byłoby
lepiej, gdyby jakiś zabytek wykupił jakiś Niemiec? Może
jednak byłoby lepiej, żeby ten zabytek istniał dalej, nawet w obcym ręku,
ale jednak istniał... Trudno mnie posądzać o sympatie niemieckie lub
europejskie. Ale myślę, że ten Naród już o własnych siłach nie wydźwignie
się z takiego bagna... Dlatego niedawno głosowałem za akcesją do
bynajmniej nie podziwianej Unii. Może arogancja gospodarujących u nas obcych
wreszcie wymusi jakieś zmiany polskiej mentalności? Niestety: za bardzo
wielką cenę.
Turystyka i
krajoznawstwo dają najbliższy kontakt z Ziemią i ludźmi. Nigdy nie spodziewałem
się, że będą to wrażenia tak przykre! A czeka jeszcze w kolejce opis moich
turystycznych podróży Polskimi Kolejami Państwowymi...
Wracając przez Wiktorowo, mijam cmentarzyk. O
dziwo: pomennonicki, z kilkoma charakterystycznymi stelami
nagrobnymi. Dziw, że dotąd przetrwał: większość tych zabytkowych tablic na
Żuławach została po nocy wywieziona i sprzedana kamieniarzom. A reszta jest
dewastowana teraz. Nie kiedyś, a właśnie teraz... W Bielniku dojeżdżam do
trasy warszawskiej. Moja niechęć do tej drogi jest tak wielka, że robię
objazd przez Bielnik, Kępki, Marzęcino do Nowego Dworu. W Nowym Dworze jestem
tak zmordowany upałem i bardzo silnym przeciwnym wiatrem, że śpię przez dwie
godziny w parku w cieniu nad Tugą. Potem kawałek ową paskudną trasą
warszawską do Kiezmarka, a dalej w lewo zygzakiem przez Cedry Wlk., Wróblewo i
Krępiec do domu.
http://www.zulawy.info/index.htm
bardzo interesujący portal o Żuławach
KOLEJNY WARIANT: ELBLĄG - SŁOBITY - PASŁĘKA - MILEJEWO - PRÓCHNIK
- SUCHACZ - ELBLĄG 13-14 października 2006
Ostatnio
niezła pogoda, niezłe prognozy: w piątek zabieram się do Elbląga. Na razie
słonecznie, podjazd w mglistą Wysoczyznę Elbląską.
Zaczyna kąśliwie wiać; coraz
bardziej szaro; do diabła: ręce grabieją! Przez Pomorską Wieś
gruntowymi drogami na Słobity.
Ruina jednej z najokazalszych junkierskich
posiadłości pruskich, spalona przez Armię Czerwoną już po wojnie. Dalej na
wschód, na razie wzdłuż dawnej linii do Ornety. Droga bardzo kiepska, mgła
zaczyna siąpić.
Gładysze: druga okazała ruina, tym razem skandalicznie
zrujnowana przez polski PGR (pamiętam ten pałac jeszcze pod dachem).
http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=2949&postdays=0&postorder=asc&start=0
Teraz
wnętrze nieco uprzątnięte, tablica o opiece jakiejś fundacji polsko-niemieckiej.
Chcę zanocować nad jez. Pierzchalskim, ale siąpi deszcz, nie chce mi się
wyciągać mapy - i tak zjeżdżam bez sensu aż do Bardyn nad Pasłękę. Udaje mi się
znaleźć maleńką polankę w gęstym zagajniku świerkowym z zamkniętą na cztery
spusty daczą, kominkiem, ławkami i stolikiem - i wspaniałą trawką.
Rozkładam
mini-namiot, gotuję na mini-gazie zupkę, kawkę, a na wyciągniętych z gąszczu
suchych odroślach świerkowych podpiekam kiełbaskę. Po 19 chowam się w namiocie,
słucham radia. Noc ciepła, bo 2 pary spodni.
Ranek zimny, ciemny, mokry i ponury. Rezygnuję z Pieniężna i Ornety; jazda na
północ w rejon bardzo urokliwych miejsc biwakowych nad jez. Pierzchalskim, po
drodze niemiecki denkmal przy ruinach kościółka
na
wysokości leśn. Zaporowo (patrz wcześniejsze opisy, polecam!).
Przecinam podwójną kolej z Braniewa: jeden
tor szeroki (mierzę jego szerokość rowerem) prowadził w rejon kilku złowrogich
supertajnych bocznic w lasach. Stąd w latach 50-tych miało ruszyć uderzenie
tysięcy czołgów aby wyzwolić Europę Zachodnią spod kapitalistycznego jarzma.
A
Francuzi jak zwykle bezmyślnie prowokowali potencjalnego agresora (tę głupotę
prezentowali jeszcze przed wojną - prowokowanie Hitlera, potem owa niechęć do "umierania za Gdańsk", potem
antyamerykanizm De Gaulle'a, który zresztą
funkcjonuje do dziś). Nie mam za grosz poważania dla francuskich elit
politycznych ani intelektualnym, flirtującymi z komunizmem np filozofem
Sartrem i piosenkarzem Gilbertem Becaud...
Teraz są tu bazy przeładunkowe ropy. Na Berlince (dawnej
autostradzie) wre praca: na długości ponad 10 km trwają prace remontowe na
mostkach, wyłamywana jest przedwojenna nawierzchnia betonowa i
budowana druga jezdnia.
Milejewo i Ogrodniki. Tu zagospodarowane leśne jeziorko;
niestety, jest to punkt zborny podpitych wyrostków z Elbląga. Próchnik: XIV-wieczny kościółek, cmentarzyk z dawnymi i bardzo współczesnymi
grobami.
Czerwonym szlakiem usiłuję jechać w las w stronę Łęcz. Przepastne jary
są jednak z rowerem nie do przebycia.
Okolice Próchnika są niezmiernie
urozmaicone, Niemcy nazywali je nawet "Dörbecker Schweiz". W Łęczach kilka
malowniczych domów podcieniowych,
resztka wiatraka, widok daleko i w dół na
Zalew Wiślany. Stromy zjazd do Suchacza, urokliwej letniskowej miejscowości nad
Zalewem.
Pusto, smutno; PKP zlikwidowało wiosną kolej Elbląg - Frombork -
Braniewo (samorządowcy nie potrafili nawet tego utrzymać, a teraz trąbią o
projekcie przekopu przez Mierzeję. Jakaś kpina przedwyborcza!). W Nadbrzeżu zachód słońca nad Zalewem,
o zmierzchu jadę na Elbląg.
Trasa wzdłuż Zalewu jest niezmiernie atrakcyjna (polecam!). Powrót ostatnim SKM
ze specjalnym ekstraprzedziałem dla rowerów; ewenement: wsiadają dwaj SOKiści,
którzy wyciągają z "przedziału bydlęcego" dwóch papierosiarzy i spisują ich
dane. Tak mnie tym wzruszyli, że o mało ich (SOKistów) nie zacząłem ściskać...
Literatura
A.
Męclewski. "Celnicy Wolnego Miasta", WMON
http://www.wyspa.pl/
[strona Wyspy
Sobieszewskiej]
http://uskajaki.webpark.pl/sk-2-delta/delta.htm
szlak żuławski
http://www.gdansk.pl/gdansk/article.php?category=99&article=842&history=
Ptasi Raj
http://www.zalew.org.pl/zdjecia.phtml
[zdjęcia znad Zalewu Wiślanego]
http://www.meetingpoint2000.it/kadyny.htm
[Kadyny]
http://elblag.euh-e.edu.pl/okolice/kadyny/kadyny.html
http://www.ostsicht.de/index.htm?start.htm
[niemieckie archiwum zdjęć]
http://www.frischeshaff.de/ [niemiecka
strona o Zalewie Wiślanym]
http://www.mrluck.pnet.pl/koleje/szlaki/sztutowo/
[wspomnienia kolejowe]
http://www.artfoto.pl/zkd/index2.html
[strona o żuławskiej Kolei]
http://www.kolej.pl/~maron/lisewo.htm
[90 lat kolei wąsk. na Żuławach]
http://www.heimat-bote.net/uebers.htm
[Heimat Bote...]
K.Kowalski, W.Nocny; Motławą i Martwą Wisłą z Gdańska do Przegaliny (miniprzewodnik).
ISBN 913115-0-3 Wyd. Liga Morska i Rzeczna, Gdańsk
http://www.rzgw.gda.pl/administrowanie1.php3?p=obiekty_hydrotechniczne śluza
w Przegalinie i inne obiekty hydrotechniczne (m.in. Kanał Elbląski)
http://www.zalew.org.pl/rowerowe.phtml rowerem wokół Zalewu Wiślanego
http://www.agat.pl/macmac/index.html galeria zdjęć (w tym z powietrza)
www.klif.gd.pl strona
motoparalotniarza Roberta Machela (autora kilku zdjęć na tej stronie)
http://www.aefl.de/ordld/AK%20Kahlberg-FrHaff/kahlbergindex.htm oraz
http://www.aefl.de/ordld/Ansichtskarten%2001.htm zbiory bardzo
interesujących niemieckich pocztówek
http://jurczak.net.pl/kamienie-wilhelma/poslowie_rod_dohna.htm obszerne
opracowanie o historii rodu Dohna oraz ich posiad łościach i cesarskich
koneksjach
Tomasz
Pluciński
nowy adres: tomasz.plucinski@ug.edu.pl
