„DROGA PRZEZ PIEKŁO”
(TCZEW - MĄTOWSKI BÓR - BIAŁA GÓRA - MALBORK)
**ostatnia
aktualizacja: 16.3.2014**
Jeden z najatrakcyjniejszych zakątków
Żuław. Oryginalne widoki, sieć wodna, zabytki techniki, architektury,
historii, rezerwaty przyrody.
Inne opisy:
http://www.tomek.strony.ug.edu.pl/zulawy.htm
http://www.tomek.strony.ug.edu.pl/opisy/sztutowokrynicatolkmicko.htm
Pociągiem do Tczewa. Pierwsza stacja w
kierunku Bydgoszczy: Czarlin. Tu nad torami biegnie dawna „berlinka”
(F ReichsAutobahn
No.Eins (czyli trasa: Aachen-Berlin-Chojnice-Starogard Gd.-Königsberg).
Od Chojnic do Wisły była to trasa osławionego „Korridoru”, czyli
trasy łączącej Niemcy z Prusami Wschodnimi. Prowokacyjne niemieckie żądania
jej eksterytorialności omal nie stały się pretekstem do wybuchu II wojny światowej.
Niżej: niemiecka pocztówka "odcięcie Prus Wschodnich od Wisły",
charakterystyczne notki o pięciu polskich wsiach na wschodnim brzegu
naprzeciw Gniewu - to wynik plebiscytu 1920 r., i o "zerwanym" przez
Polaków moście w Opaleniu, oraz znamienne: "dzisiaj - Korridor"
Przebudowa odcinka od Chojnic, a szczególnie odcinka w rejonie przeprawy przez
Wisłę, rozpoczęła się po 1.IX.1939. Jedziemy na wschód.
Po
2,5 km boczna droga w prawo. Nadspodziewanie interesująca boczna trasa: stara
osada Gorzędziej z kościołem i grodziskiem, malownicze okolice Mała Słońca
(odbudowany stary dworek w rozległym parku), oryginalna
F
śluza w Międzyłężu,
stare pruskie F
fortyfikacje przy drodze na Rybaki, długie jezioro Pelplińskie -
starorzecze Wisły.
Niezbyt interesujący niemiecki most
Knibawski przez Wisłę; po kolejnych 2,5 km skręcamy w prawo.
Tu
z lewej kończy się wariant z Tczewa. Od dworca dość krętą trasą w stronę
widocznych mostów przez Wisłę. Tuż przed mostem znajdował się do 1939
stary dworzec tczewski,
zdjęcie z :
Wolne Forum Gdańsk
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
usytuowany niezbyt wygodnie w stosunku do przebiegu
szlaków kolejowych. Zbombardowany 1.09.1939 przez Niemców, po wojnie
odbudowany kilkaset metrów dalej w stronę Gdańska. Mosty (a szczególnie most
drogowy) są prawdziwym zabytkiem techniki. Wątek o odbudowie przez Niemców (oraz
o moście w Opaleniu) pod:
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?t=3582 oraz:
http://www.ruciane-nida.org/kmk/viewtopic.php?t=571&postdays=0&postorder=asc&start=0
o rozbiórce w latach 20tych
Burzliwe jego dzieje odbite są w
postaci różnej techniki konstrukcyjnej poszczególnych jego odbudowywanych
fragmentów. Po raz pierwszy most został wysadzony przez polską ochronę
rankiem 1.IX.1939 tuż przed wjazdem pociągu pancernego z Malborka,
po ostrzeżeniu
przez celników z Kałdowa i kolejarzy z Szymankowa. W Szymankowie dokonali
Niemcy pierwszej masowej zbrodni na kolejarzach.
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
Co roku przejeżdżające przez
Szymankowo 1 września pociągi dają sygnał gwizdkiem - jako kolejarski salut.
Najbliższy most przez Wisłę był dopiero w Grudziądzu (most w Opaleniu został
zdemontowany przez Polaków w końcu lat 20-tych z powodów strategicznych. Była
to trafna decyzja...) Po raz drugi tczewskie mosty wysadzone były przez Niemców
przed natarciem Armii Czerwonej. Po wojnie do zakończenia jego odbudowy ruch
pociągów z Warszawy do Gdyni odbywał się trasą: Prabuty-Kwidzyn-Opalenie
(po trzeszczącym drewnianym moście przez Wisłę) -Smętowo-Tczew. Czasami możliwe
jest wejście wieżyczkami na górny dźwigar mostu drogowego, skąd wspaniały
widok na Tczew i okolice.
Most drogowy jest w rozpaczliwym stanie technicznym;
ruch jest ograniczony, trwają spory o ustalenie opiekuna. Lisewo: po lewej
charakterystyczny stary budynek strażnicy wodnej, zdewastowane budynki stacji wąskotorowej
Kolei Żuławskiej. Jak się stało, że okolicznościami dewastacji nie zajęła
się dotąd Prokuratura? Kiedy wreszcie Władze PKP staną przed sądem? Nieco
dalej w lewo oryginalny stary kościół. My skręcamy w prawo przez Starą Wisłę
i Kończewice. W Kończewicach jeden z piękniejszych starych kościółków żuławskich,
o ceglanej przysadzistej bryle, ze spiczastą wieżą krytą gontem.
Tuż za Kończewicami
przecinamy trasę Czarlin-Malbork.
Mało interesująca boczna droga przez
Bystrze do Mątowów Wlk., ok. 5 km przez typowe żuławskie okolice; po drugiej
stronie Wisły charakterystyczne wzniesienie Gorzędzieja. W Bystrzu po lewej w
kępie drzew resztki cmentarza: stare nagrobki, oryginalne murowane ossarium
z ludzkimi szczątkami na dnie; nieco dalej po lewej dom podcieniowy. Przed
Mątowami po prawej rozlewisko - pozostałość po dawnym wylewie wiślanym. W Mątowach Wlk.
stary kościół
w podobnym jak w Kończewicach stylu „nadwiślańskiego
gotyku”; interesujące wnętrze. Parafia pod wezwaniem św. Doroty z Mątew
- patronki Pomorza. Bulwersująca dla współczesnych informacja biograficzna:
„zmarła po dobrowolnym zamurowaniu w celi w Kwidzynie. Wzorowa matka i żona...”.
Wariant na wschód: 4 km
do Miłoradza: stary kościółek z XIV w.
Przed kościołem
prowizoryczna dzwonnica, stary dzwon. W prawo asfaltem w stronę Piekła.
Początkowo asfaltowa, potem coraz gorsza droga gruntowa na południe wzdłuż
wału Wisły; po lewej większa kępa lasu - jedna z bardzo nielicznych na Żuławach.
Po 4 km dołącza się z lewej asfalt z Miłoradza (powyższy wariant) i Starej Kościelnicy. Dalsza trasa na południe prowadzi koroną wału, po obu jej
stronach F
Mątowski Bór. Jest to oryginalny rezerwat pierwotnego lasu łęgowego:
las liściasty, dość mocno podszyty; podmokły teren nie zachęca do
penetracji. Po ok. kilometrze, po lewej kilka ogromnych topoli (Białodrzewu); są
to pozostałe okazy z tzw. „12 apostołów”. Po lewej stronie
otwiera się ładny widok na płynący niedaleko Nogat, Żuławy i las na wzgórzach
ciągnących się w stronę Sztumu. Po lewej prosty odcinek nieużywanego dziś,
ślepego kanału łączącego kiedyś Wisłę z Nogatem; skręt w lewo. Gdzieś
niedaleko była specjalna zastawka służąca do regulacji poziomu wód
gruntowych w Mątowskim Borze. Po wojnie zdewastowana...
Piekło: wieś głośna tuż przed wybuchem wojny z powodu incydentów z
Niemcami. Liczna wtedy ludność polska wybudowała własnymi środkami polską
szkołę podstawową, jedyną tego rodzaju na terenie Wolnego Miasta.
Stało się to
powodem do licznych niemieckich szykan, szczególnie nasilonych w ostatnich
dniach przed wybuchem wojny. **Próbką nastojów z pogranicza niech będą dwie
pocztówki: pierwsza z napisami: "fort mit dem Poln.
Korridor! - precz z polskim Korytarzem!" i "to, co było
niemieckie, znowu musi być niemieckie!".
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
I fragment z Mein Kampf:
Jakże można wykorzystać Traktat Wersalski!... Jak każdym z punktów tego
traktatu można rozpalić umysły i serca narodu niemieckiego, aż wreszcie
sześćdziesiąt milionów mężczyzn i kobiet stwierdzi, że ich dusze zapłonęły
gniewem i wstydem. Buchnie z nich płomień jak z hutniczego pieca, a w nim
zahartuje się twarda jak stal wola i rozlegnie się ogólny okrzyk: "Wir wollen wider Wafen!" Żądamy znów broni! (http://rg1.republika.pl/teksty/76.html) **
Tę broń szmuglowano właśnie w tu. Na Nogacie przebiegała
F
granica Wolnego Miasta i
Prus Wschodnich.
fragment
F
niemieckiej mapy wyd. 1939
(arkusz: 2079_wernersdorf)
Most Jagow Brücke (dziś pozostał z niego tylko naczółek)
był jednym z miejsc przemytu, sporadycznie również materiałów wojennych.
zdjęcie z Forum Dawny Gdańsk
Na terenie Wolnego
Miasta koleje oraz służba celna należała do Polski. Polscy celnicy pełniący
służbę w Piekle, narażeni byli na szczególnie brutalne prowokacje. Po lewej
kościółek; nie przegapmy takiej gratki: nieczęsto przecież bywa się w kościele
w samym środku Piekła...
Obok kościoła jeszcze kilkaset metrów dalej, okazały
budynek tamtej dawnej szkoły. Odremontowana przy udziale fundacji
polsko-niemieckiej.
Na piętrze pomieszczenia zajmowali polscy celnicy, którzy
pełnili służbę na ówczesnej granicy przebiegającej przez most na śluzie
Biała Góra. „swą twardą postawą na środku mostu uświadamiali
Niemców, że tędy przebiega granica Wolnego Miasta Gdańska, które nie jest
ani częścią Rzeszy, ani Prus Wschodnich, że polski inspektor jest
przedstawicielem państwa polskiego, które w Wolnym Mieście Gdańsku ma szczególne
prawa i nie zamierza z nich zrezygnować”. Wracamy do asfaltu;
kilkaset metrów dalej okazała śluza w Białej Górze.
Zakończyło się
to 1 września 1939 tak:
Obejrzyjcie szokujący
F
film
z wjazdu Hitlera do Gdańska (druga połowa
http://www.youtube.com/watch?v=jWPYvho5KWs ).
**
Ciekawostka: te filmy są systematycznie usuwane z Youtuba... Na
pewno pod głupim pretekstem, że propagują treści hitlerowskie.
Tymczasem uważam, że powinny być pokazywane na lekcjach
wychowawczych w szkołach, z komentarzem i ilustracją - do czego
prowadzi bezmyślne poddawanie się propagandzie masowej. Oraz
ludzkiej bezmyślności która nie zwalnia od moralnej
odpowiedzialności na przyszłość... Teraz jest dostępny tylko krótki
odcinek:
http://www.youtube.com/watch?v=dyl3wlcg1Oc . Bo problem jest
aktualny do dziś... Ależ historia lubi się powtarzać!
I ciekawostka, że w
chemii istnieją podobne przykłady spójnego zachowania się (równie
bezmyślnych) zbiorowisk cząsteczek... Można tam prześledzić warunki
w których takie zachowania mogą powstawać.
http://www.tomek.strony.ug.edu.pl/falereaktywnosci.htm
**
Swoją drogą: czy ktokolwiek z tych wiwatujących w amoku przejazd Hitlera
Niemców zdawał sobie sprawę, że przyłącza się i usprawiedliwia ciąg wydarzeń, które
zakończą się totalną ruiną miasta, oraz pogmatwaniem losów również ich
samych... I czy dziś zdali sobie wreszcie sprawę, że sami w początku tego
uczestniczyli? M.Wańkowicz tak pisze o pograniczu: "Ta
ziemia północna to nie słodki jakiś Land, gdzie w cieniu winnic wiekami
rozlegały się brząkania gitary, a ludzie nauczyli się być
gemütlich".
Musi o tym pamiętać turysta jeżdżący po Pomorzu.
Jeśli jednak przedtem podnosiło się ducha w taki sposób: „błogosławię
wasze bagnety, aby głęboko wbijały się w brzuchy waszych nieprzyjaciół.
Niech Pan najsprawiedliwszy kieruje ogień artyleryjski na głowy sztabów
nieprzyjacielskich i uczyni to, aby wrogowie nasi utonęli we własnej
krwi z ran które im zadacie” - to skutki są przerażające. Z
modlitwą koresponduje niemiecka pocztówka przedstawiająca topienie
Rosjan...
Wygląda na
to, że w technikach manipulacji mentalnej zmieniło się niezbyt wiele.
No, może tylko to, że niepostrzeżenie obcy wykupili polskie media
prasowe i telewizyjne. Sądzicie, że tylko dla doraźnego zysku?
Obowiązkiem myślącego człowieka jest jednak tym bardziej ciągłe
odkrywanie manipulacji i
F
zachowanie krytycyzmu - dla spokoju własnego
sumienia.
I o tym, że Dolna
Wisła i jej ujście od niepamiętnych czasów były obiektem politycznej
agresji. Począwszy od najazdu Brandenburczyków, Krzyżaków w XIV w.,
zaniedbaniu spacyfikowania Prus po Grunwaldzie, wojen Gdańska z Batorym,
wojen szwedzkich, rozbioru pruskiego z ciągłym za plecami łakomstwem
Rosji, dążeń Sasów, marionetkowym Wolnym Miastem napoleońskim,
brytyjskimi machinacjami zakończonymi w Wersalu jątrzącym tworem FSD, i
spaleniem miasta. Także wysiedlenia z lat 60-tych... M.Wańkowicz w 1920 roku
widział angielski statek w Gdańsku, wyładowany bronią dla Polski,
którego rozładunku odmówili skomunizowani portowcy niemieccy: „wtedy
zrozumiałem co znaczy tchawica Narodu w obcych rękach...”; (a
dzisiejsza kontrowersyjna prywatyzacja, m.in. stoczni?) Jako ciekawostkę
przytaczam charakterystyczne propagandowe carskie
F
wydawnictwo z czasu I
Wojny. Jest to
złośliwa Mapa przyszłej Europy - takiej, jakiej nie chciałby
widzieć Wilhelm „car europejski”. Prócz
F
kuriozalnego wzruszającego
szczerością ideowego podsumowania warto zwrócić uwagę:
Gdańsk i Toruń, nie raz okupione rosyjską krwią, znowu powinny stać się
twierdzami rosyjskimi.
1 września 2009
w Gdańsku udzielono nam szokującego pouczenia i oceny Traktatu
Wersalskiego. Do żartowania nie ma więc powodu.
Pewnym wyjątkiem
jest historia osiedlania się Mennonitów w rejonie Dolnej Wisły. Pijane
wyrostki nie mają jednak o tym pojęcia, i niszczą te ślady właśnie
dzisiaj; wzmianki o tym umieszczam w wielu opisach.
A tak wyglądał
pobliski kamień graniczny "nr 1"
(zdjęcie pochodzi z Forum:
Dawny Gdańsk)
którego położenie
znajdziecie na mapie sygnalizowanej nieco wcześniej.
A
F
tutaj fragment dawnej pięknej polskiej mapy WIG .
(Oryginał pod:
http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=WIG100 [arkusz Sztum])
A tutaj
F
http://www.eimg.pl/tdu/babelki/wmg/wmg.html opis rajdu granicami d. Wolnego
Miasta
Historia
strategicznego Cypla Mątowskiego była bardzo urozmaicona. Tu dziś od Wisły
odchodzi Nogat (warto wiedzieć, że pierwotnie Nogat był osobną rzeką spływającą
wraz z Liwą z Pojezierza Iławskiego, która ostatecznie połączona została z
Wisłą w tym rejonie); możliwość regulacji stosunków wodnych i żeglugi była
konfliktowa i decydująca dla żywotnych interesów Gdańska, Elbląga i
Malborka.
Elbląg
- „przedrozbiorowa Gdynia”, szachująca Gdańsk i w wiecznej z
nim wobec majestatu Rzeczypospolitej rywalizacji, Elbląg, który w
1521 r. odparł Albrechta, a w 1577 r. gdańszczan, wojujących z
Polską. Elbląg patrycjuszowski i dostojny. (M Wańkowicz)
Już od ok. 1506 roku trwały różne prace nad stabilizacją nurtu
wody i spływu lodu w tym rejonie. Jedną z nich jest pozostałość tamtego ślepego
kanału (zbud. 1847-53, już w rok później zniszczony przez zator lodowy). Śluza
w Białej Górze zbudowana została w 1915 roku.
Kilkadziesiąt metrów dalej jeszcze jedna
śluza (zbud. w 1852 r.), a raczej wrota wodne na Starym Nogacie/Liwie płynącej
poniżej Kwidzyna.
Zabudowania Białej Góry. Skręcamy w lewo gruntową drogą
na północ prowadzącą przez równinę Różaniec/Rosenkranz; ładny
widok na zalesione wzgórza po prawej, po lewej zarastający Nogat. Można również
półkolistą równinę objechać skrajem lasu po prawej (tuż po prawej w lesie
resztki cmentarza pomennonickiego). Z krawędzi zalesionej skarpy w rejonie Żydziej
Góry/Judenberg wyjątkowo uroczy widok. Szczególnie jesienią: poprzez żółte liście
drzew i czerwone głogi na ciemny las w niebieskawej mgiełce i półkolisty
intensywnie zielony Różaniec. Doskonałe miejsce na biwak (ale brak dostępu
do dobrej wody). To gdzieś w tej okolicy położony był legendarny Zantyr.
http://www.zantyr.neostrada.pl/ Z Żydziej Góry zjeżdżamy w dół wzdłuż Starego Nogatu na północ starą
drogą z resztkami bruku; na pierwszym mostku skręcić w lewo w stronę
widocznych z daleka wyniosłości resztek dawnego Jagow Brücke na
Nogacie. Z naczółków rozległy ładny widok na okolicę; ulubione miejsce wędkarzy.
Ok. 2 km na północ Uśnice z widocznymi zabudowaniami rakarni (z powodu
aromatu zbyt blisko się nie zapuszczać). W rejonie Uśnic malownicze widoki
okolic u zbiegu Kanału Uśnickiego i Nogatu. W prawo asfaltowa droga przez las
do Sztumskiego Pola/Sztumu. My jednak jedziemy gruntową drogą na Uśnice Górne.
Interesująca zalesiona okolica. Jeszcze raz przestrzegam przed zapuszczeniem się
rowerem w dół na brzeg Nogatu. Ten odcinek daje się pokonać jedynie pieszo
(i to z dużym mozołem). Strome i zadrzewione zbocza Nogatu są wyjątkowo kuszące.
Jeśli chcecie się rozkoszować tym widokiem, zróbcie kiedyś kolejną
wycieczkę; tym razem
F
po drugiej stronie rzeki - przez Kraśniewo i Pogorzałą
Wieś *. Z Uśnic Górnych lepiej skierować się na pn-wsch, w stronę Węgier.
Przed Węgrami, ok. 1 km na południe, w lesie niewielkie jeziorko z dobrym
miejscem biwakowym. Na wschód od Węgier oryginalny rezerwat florystyczny Parów
Węgry. 2 km na wschód przystanek PKP Gościszewo (Kwidzyn-Malbork). Ok. 1 km
od Węgier w stronę Nogatu, na krawędzi skarpy i jaru, Dębia Góra - nagie
wzgórze z rozległymi widokami na okolicę; szczególnie o zachodzie i
wschodzie słońca. Kolejny raz odradzam wędrówkę dolnym tarasem wzdłuż
Nogatu do Malborka; można jednak przeprawić się przez śluzę Szonowo (aktualnie
jest to niemożliwe z powodu robót) i dalszą
drogę kontynuować po zachodniej stronie Nogatu - do Kałdowa. Powrót z
Malborka.
*
wariant lewym brzegiem Nogatu do Malborka
Z Piekła asfaltem z powrotem mijając
Kanał Lodowy; w miejscu gdzie asfalt skręca nieco w lewo i wjeżdża w
Mątowski Bór - my zjeżdżamy w prawo w dół drogą gruntową, na wysokości
Jagow Brücke.
I dalej tą drogą po wewnętrznej stronie wału, aż do Pogorzałej Wsi.
http://www.pogorzala-wies.org/ Po drodze ładne widoki na Nogat i
drugi brzeg: zaskakująco malowniczy zalesiony (ale tak stromy i zarośnięty,
że niemal nie do przejścia; pewnie nie tak wyobrażaliście sobie Żuławy?).
Niektóre z zamieszczonych na
tej stronie starych zdjęć kamieni granicznych dotyczą okolic Piły
F
http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=1336&postdays=0&postorder=asc&start=0
Tamże opis i zdjęcia słupków nad Nogatem; o właśnie w tych chaszczach:
Naszą wycieczkę tamtą
stroną już wcześniej sygnowałem:
http://www.tomek.strony.ug.edu.pl/opisy/graniczne.htm
Pogorzała Wieś: wiele urokliwych
gospodarstw;
po lewej kościół, po dalszych 300 m po lewej resztki starego
cmentarza. Są widoczne ślady zadbania o nagrobki, jednak przykre wrażenie
robi otwarta krypta na dnie której widać ludzkie szczątki stykające się z
odpadkami. Wstyd!
W Kraśniewie skręt w drogę w prawo; po
minięciu wału zjazd nad śluzę Szonowo. Jak wszystkie śluzy - malownicza, w
zieleni.
Przejścia na drugą stronę nie ma: trwają
roboty przy budowie lokalnej elektrowni (sądząc po ich tempie, będzie to trwało
jeszcze z 5 lat). Dawnym PRLowskim obyczajem, przejście przez śluzę wyjątkowo
starannie uniemożliwiono: betonowy płot schodzący do wody, zabezpieczony
drutem kolczastym, furtka z bardzo solidną kłódą. Za Krośniewem po lewej
kolejne dwa stawy - możliwość biwaku w lesie. Grobelno, widoki na Zamek.
W Malborku jeden z mostów
został zniszczony
Powrót pociągiem...
wariant kwidzyński (dalej na południe)
W Białej Górze warto podjechać kilkaset
metrów asfaltem w stronę Sztumu. Po prawej podejście piechotą na dość
stromą piaszczystą Białą Górę. Z wysokiej krawędzi pomiędzy drzewami
rozległy interesujący widok na nizinę, rozlewiska Starego Nogatu oraz Wisłę.
Dopiero
w Weissenberg (Biała Góra) wjeżdża
Niemiec na wzgórze, z którego ogarnia dolinę Wisły. Jest to punkt zetknięcia
się wąskiego języka, którym się kończy terytorium gdańskie, Polski i
Niemiec. Na wzgórzu na tę żałosną okoliczność wystawiono krzyż, do którego
ściągają manifestacje niemieckie. Tam sędziwy Mackensen,
nad krajobrazem zwisając futrzanym czapskiem z wielką trupią głową, rzucał za Wisłę
pogróżki, tam Hindenburgowi dzieci ze szkół ludowych śpiewały pieśń o gierige Pole.
(M.Wańkowicz)
Więcej
informacji oraz starych zdjęć: na Forum Dawny Gdańsk
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?t=3041&highlight=krzy+prus+zachodnich
Wracamy asfaltem w dół i przed zabudowaniami skręcamy w lewo polną drogą u
podnóża wydmy. W lasach pozostałości szańców z czasów wojen szwedzkich.
Po 2 km asfalt; w Benowie warto odwiedzić cmentarz przy kościele. Kilka
starych grobów; szczególnie oryginalna jest bardzo zniszczona drewniana płyta
z 1922 r. z nazwiskiem Maria Grabski. Dalej droga prowadzi skrajem lasu.
Barcice: dwa warte zwiedzenia cmentarze pomennonickie. Pierwszy: skręcić w
lewo gruntową drogą w kierunku Borowca. Leśny cmentarzyk jest tuż po prawej,
po przejechaniu kilkuset metrów od asfaltu; wyjątkowo urocze otoczenie.
Pozostało kilkanaście obramowań grobów oraz dwie okazałe stojące stele. W
lesie imponujący okaz starego drzewa podobnego do tui. Właściciel z
pobliskiego gospodarstwa wykorzystuje cmentarz jako dogodne miejsce na śmiecie
(wykopał duży dół na odpadki).
Drugi cmentarz położony jest w
odległości ok. 50 w lewo od drogi asfaltowej na południe. Pierwotnie
ogrodzony, teraz w stanie rozpaczliwego zniszczenia. Zachowało się kilkanaście
stel i liczne resztki kamiennych obramowań grobów, resztki metalowych
ogrodzeń. Napis na jednym z nagrobków pozwala na odtworzenie chronologii ludzkich dramatycznych
dziejów rodziny: „Ruhestatte der Frau Anna Janzen,
geborne Penner. geb: d: 6 Febr: 1815 gest: d: 25 Decbr: 1853.
Sohn Johann Janzen geb: d: 21 Decbr: 1853 gest: d: 23 Marz 1854”.
Ale to nie dociera do prymitywnych wandali: cmentarz nosi świeże ślady
zniszczeń dokonanych zapewne przez półpijanych wyrostków-debili wracających
z jakiejś „imprezy”. Aż chciałoby się zapytać: co robi
miejscowy nauczyciel i ksiądz? Czy próbują oni uświadamiać ludziom, że to
co czynią jest zwykłym prymitywnym barbarzyństwem? Do cmentarzyka prowadziła
alejka z karłowatych lip; był to zabytek przyrody. Przy okazji jakichś prac,
wycięto niedawno bezmyślnie wszystkie drzewa. Ot: „polnische Wirtschaft...”
Mieszkańcy Barcic: wstydźcie się! http://rowery-xc.pl/
(szukaj: menonici, śladami menonitów) W Montowie mamy do wyboru: albo w lewo
asfaltem w górę skarpy przez Ryjewo, albo w prawo asfaltem przez Gurcz, albo
prosto na południe drogą gruntową i dalej ok. 1 km przez pola na Jałowiec,
Gurcz. Polecam dalej trasę wzdłuż Starego Nogatu/Liwy przez Podzamcze, Marezę.
Z drogi urocze widoki w lewo na jary schodzące z wysokiego zbocza pradoliny Wisły
oraz malownicze stare zabudowania. Przed Marezą tuż przy drodze po prawej
resztka pomennonickiego cmentarza: przy płocie rokokowa stela nietypowego kształtu
(„piękna stela z Marezy”; druga podobna jest przed kościołem w
Sobieszewie). Niedawno odkryto w Marezie drugą pięknąstelę. Ładne widoki na koryto Liwy i bryłę zamku w Kwidzynie.
Mareza:
dawny ważny węzeł kolei wąskotorowych. W lewo stromy podjazd do Kwidzyna;
warto skręcić jeszcze przed podjazdem w prawo: nasyp kolei wąskotorowej, most
nad Kanałem Panemońskim (lub: Panemona)
oraz most kolejowy oryginalnie poprowadzony nad
dachami domów. Od Marezy na zachód inna droga do
przeprawy promowej w
Korzeniewie (i
F
dalej na Opalenie i Smętowo). W latach 20-tych granica biegła
wałem wiślanym. A oto opis M.Wańkowicza z końca lat 30-tych (fotografie
pochodzą jednak z innych źródeł):
Droga
więc dla aut niemieckich biegnie w cieniu wału, za wałem roztacza się piękny
przestwór wodny, „psiankno
dolina”, ale wejść na wał i spojrzeć na tę dolinę - nie można.
[---]
Niemiec-turysta, otrzymawszy do plecaka naręcz broszurek propagandowych, wędruje
wzdłuż Wisły, pomykając za wałem, będącym granicą dwóch państw, ze wściekłością
i rozpaczą w sercu...
Auto
nasze przesuwa się wzdłuż tego wału, by w pewnym punkcie trafić na
szlaban graniczny z polskimi żołnierzami. Przed szlabanem stoi grupa chłopaków
z Hitlerjugend i patrzy tęsknie na połyskującą o kilkadziesiąt
metrów wiślaną falę.
Wzywamy
polskich strażników, pokazujemy polskie paszporty i idziemy na sam brzeg.
Przybiega nam do stóp drobna wiślana fala, łaskawa, ciepła.
Od Marezy na południe kolejna
droga dnem doliny; za Nowym Dworem Kwidzyńskim nasyp dawnej
F
linii kolejowej
Kwidzyn - Opalenie - Smętowo - Czersk. W pobliskim Grabówku resztki
strategicznego składanego most przez Wisłę dawnego Paktu Warszawskiego. Warto
dojechać nasypem do Wisły:
F
piękne widoki na Opalenie, w nurcie Wisły
F
pozostałości
dawnego mostu kolejowego. O odbudowie mostu prowizorycznego:
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?t=3582
Po rozbiorze Polski siedzibą Regencji został nie Gdańsk,
ale Kwidzyn.
Niemieckojęzyczny Gdańsk był do Prusaków zbyt wrogo
nastawiony...
LITERATURA
http://sabaoth.infoserve.pl/danzig-online/grenze/fs.html strona o Wolnym
Mieście Gdańsku (granice, stan prawny, herb, hymn itd)
A. Męclewski. „Celnicy Wolnego Miasta”.
Wyd MON, Warszawa, 1971
St.K.Szwentner.
"Polacy z Piekła rodem". 1966
J. Makowski. II
Sympozjum: Zabytki Hydrotechniki w Polsce, 1997
M.Wańkowicz. "Na tropach Smętka"
www.nakole/net/w_20130413.php
wycieczka po okolicy Białej Góry, Piekła
http://www.kolej.com.pl/index.php?topgroupid=20&groupid=151&subgroupid=&contentid=133
historia przeprawy Opalenie-Kwidzyn
fot.1 (widok na Opalenie i
Widlice od strony Kwidzyna) 12.05.2001
fot 2 (widok na Opalenie i
Widlice od strony Kwidzyna) 12.05.2001
fot 3 (most w
Opaleniu)
fot 4 (most w
Opaleniu)
fot 5 (rozbiórka
mostu w Opaleniu)
fot 6 (rozbiórka
mostu w Opaleniu)
fot 7 (widok na
koryto Wisły od południa; Mwd=Kwidzyn, Kb=Korzeniewo, Mw=Gniew)
fot 8
(granica w latach 20-tych)
fot 9 (widok z
Korzeniewa w górę Wisły; po lewej w dali: most w Opaleniu)
("Dostęp do Wisły dla ludności Prus Wschodnich. Przejście dozwolone za
przepisaną Legitymacją w czasie od 1.04 do 30.09 od 6 rano do 8 wieczorem a od
1.10 do 31.03 - od 7 rano do 7 wieczorem. Państwowy Zarząd Dróg Wodnych w
Tczewie")
fot 10 (niemiecka
pocztówka)
fot 11 (Korzeniewo)
fot 12 (żołnierz
KOP-u w Korzeniewie)
http://www.forum.dawnygdansk.pl/viewtopic.php?t=3582 odbudowa mostów
http://www.pogorzala-wies.org/ strona o Pogorzałej Wsi i okolicy
http://www.zantyr.neostrada.pl/ Zantyr
Tomasz Pluciński
nowy adres:
tomasz.plucinski@ug.edu.pl
