Wrzeszcz (Langfuhr)    (przedruk)

Dość nietypowa dla dzisiejszego odbiorcy nazwa Wrzeszcz jest przekształconą formą dawniejszej nazwy pochodzenia topograficznego: Wrzost, znaczącej tyle, co wrzos (niegdyś na tym terenie istniał las z wrzosowiskiem). Źródła wspominają nazwę Wrzeszcz (Vriezst) po raz pierwszy w 1261 r. Wiadomo, że cystersi oliwscy dysponowali pod koniec XIII w. 4– 5 młynami nad Strzyżą we Wrzeszczu. W 1412 r. podmiejska wieś została nadana gdańskiemu rajcy Gerdowi von der Beke – oddanemu zausznikowi Krzyżaków.

W drugiej połowie XVI w. i w początkach XVII w. posiadłość była w rękach rodziny Bischofów, nabierając z wolna charakteru rolniczo– rezydencjonalnego. Od 1616 r. znaczne dobra w rejonie Wrzeszcza zaczęła gromadzić majętna rodzina Koehne– Jaski’ch. W połowie XVII w. większość gruntów między dzisiejszymi ulicami Do Studzienki i Słowackiego nabył gdański patrycjusz Zachariasz Zappio, który wystawił sobie na tym terenie pałacyk. Musiała to być budowla okazała i wygodna, skoro w 1677 r. gościł tu król Jan III Sobieski. Na pamiątkę tej wizyty dolina przy potoku suchanińskim otrzymała nazwę Królewskiej (Königstal), a potok – miano Królewskiego Potoku.

W XVII w. nazwa Wrzeszcz sensu stricto odnosiła się przede wszystkim do nanizanego na trakt oliwski (dziś: Aleja Grunwaldzka) niewielkiego placowego poszerzenia – “ryneczku” o przybliżonych wymiarach 130 x 35 m. Pod koniec XVII w. cały tak rozumiany Wrzeszcz należał do rodziny Giese.

W latach 1767– 1770 w miejscu odwiecznego, zrytego koleinami traktu z Gdańska do Wrzeszcza założono, staraniem gdańskiego burmistrza Daniela Gralatha, czterorzędową, dwukilometrową aleję lipową, nazwaną Wielką Aleją. Każdy jej rząd tworzyło 350 drzewek, których sadzonki sprowadzono z Holandii. Prace niwelacyjne i ogrodnicze przy budowie alei pochłonęły ogromną na owe czasy sumę około 100 tysięcy guldenów.

W XVIII w. nasiliło się budownictwo rezydencji bogatego mieszczaństwa, lokowanych na przedmieściach, między innymi we Wrzeszczu. Obiektom tym nadawano zwykle kształt jednopiętrowego dworku z klasycystycznym kolumnowym gankiem, nad którym znajdował się taras. Ważnym składnikiem rezydencji było w każdym przypadku założenie ogrodowe z malowniczymi stawami, mostkami, fontannami i egzotycznymi roślinami. Dojazdy do rezydencji obsadzano szpalerami drzew.

W 1804 r. osada Wrzeszcz liczyła 900 stałych mieszkańców, którzy znajdowali zatrudnienie między innymi w przetwórniach wajdażu (popiołu używanego do bielenia płócien), browarach, gorzelniach i handlu detalicznym. 6 grudnia 1807 r. – pod protektoratem Francuzów – podpisany został tekst konwencji gdańsko– pruskiej, na mocy której miasto Gdańsk uzyskało od Prus między innymi: Nowy Port, Oliwę, Wrzeszcz z Polankami, Ostrów, Siedlce i Hel.

Od połowy XIX w. Wrzeszcz zaczął wyrastać na dzielnicę modną i zamożną. Powstawały tu skupiska pięknych i wygodnych willi, ciągi ulic z bogato dekorowanymi kamienicami, a także kolonie murowanych domów robotniczych. W 1872 r. dzielnica otrzymała stałe połączenie z centrum Gdańska za sprawą tramwaju konnego, którego trasę wytyczono środkiem Wielkiej Alei.

W 1904 r. przy północnym krańcu Wielkiej Alei zbudowano Gmach Główny Politechniki Gdańskiej (Technische Hochschule). W latach 1908– 1911 powstał szpital miejski (dzisiejsza Akademia Medyczna). W roku 1914, na tzw. Hyclowej Górze (Galgenberg), wzniesiono monumentalną budowlę mieszczącą krematorium.

W okresie Wolnego Miasta Gdańska (1920– 1939) Wrzeszcz był już dzielnicą liczącą około 40 tysięcy mieszkańców. Większość stanowili urzędnicy, “kapitaliści”, naukowcy, sklepikarze i wojskowi (obecny kompleks koszarowy przy ul. Słowackiego to dawniejsza siedziba pruskich “huzarów śmierci”).

Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległy tylko niektóre budynki przy Hauptstrasse (dzisiejszej Grunwaldzkiej).

przedruk z: http://www.mmcafe.com.pl/cafe.htm  L (strona nieczynna)

Fplan Wrzeszcza (fragment Pharusplan z: "Danzig, fuhrer mit Pharusplan und Abbildungen") (jpg. 748 kB)

Oraz F fragment planu (1914) pochodzący z materiałów Biblioteki Gdańskiej PAN: Fhttp://www.digital-center.pl/wrzeszcz/index.htm

Oraz kilka zdjęć z najbliższej okolicy Królewskiej Doliny;  pochodzą one z Forum: FDawny Gdańsk ; na pewno poznajecie te miejsca..

Tomasz Pluciński
nowy adres:  tomasz.plucinski@ug.edu.pl