Poniżej zamieszczam tłumaczenie opisu-historii budowy budynku. Dalsze dzieje (z okresu międzywojennego oraz powojennego) czekają na opracowanie. Wewnątrz budynku do niedawna można było podziwiać zabytkowe już urządzenia: szklane żaluzje w niektórych oknach, mechanicznie odchylane lufciki, resztki gazowej instalacji oświetleniowej, herb nad portalem wejściowym; warto przyjrzeć się z pewnej odległości pięknym spadzistym dachom oraz licznym smukłym wywietrznikom... Pamiątkowy zegar na wieży został zrekonstruowany i uruchomiony przez Pana Witalisa Stańczyka i Antoniego Liszka, a wiele innych elementów - przez Pana Mariana Liszka. Przechodzimy codziennie pod drzwiami wejściowymi z napisem "CANDIDE et SINCERE". Dzięki pomocy uprzejmych księży podaję jego tłumaczenie: "szczerze i rzetelnie" (może warto by się zastanowić nad głębszą treścią łacińskiego idiomu w tym akademickim przybytku wiedzy...). (poprawność tłumaczenia nie jest zupełnie pewna)
KRÓLEWSKIE SEMINARIUM NAUCZYCIELSKIE
(zdjęcie i opis z 1908 r., do lata 2013 mieścił się tu Wydział Chemii Uniwersytetu Gdańskiego)
Dla katolickiego seminarium nauczycielskiego w Gdańsku-Wrzeszczu, które od swego założenia w 1902 roku, wynajmowało niewystarczające dla swych potrzeb pomieszczenia, wzniesiono nowe budynki w latach 1905-1908. Zgodnie z planem wykonawczym projekt budowy obejmuje
Budynek seminaryjny z klasami seminaryjnymi i klasami ćwiczeń szkolnych, pomieszczenia mieszkalne dla 60 i pomieszczenia do pracy dla 90 seminarzystów, jak również (w oddzielnym skrzydle) pomieszczenia dla działalności gospodarczej
Budynek mieszkalny dla nauczycieli
Budynek gospodarczy (chlew)
Ubikacje
Urządzenia dodatkowe, place zabaw i boisko, podwórko, ogrody itd.
Ponieważ w centrum przedmieścia Wrzeszcz nie można było nabyć odpowiedniego placu budowy o wielkości wymaganej dla tego rodzaju instytucji, dlatego seminarium to wybudowano poza zabudowaną częścią miasta, w uroczej krajobrazowo Królewskiej Dolinie na południu Wrzeszcza. Prostokątna parcela o długości 200 m i szerokości 125 m, położona swym dłuższym bokiem przy Trakcie Królewskiej Doliny, nie nadawała się początkowo do zabudowy, ponieważ od ulicy w głąb wznosiła się średnio o 17 m. Musiała ona zatem zostać zniwelowana wzdłuż biegu ulicy na 50 m w głąb, przy czym pozyskane masy ziemi zostały zużyte zaraz do koniecznego podwyższenia poziomu ulicy. Charakter pozyskanego w ten sposób placu budowy miał decydujący wpływ na projekt budowy. Dla uzyskania z jednej strony użytecznego co do rozmiarów placu zabaw i boiska, a z drugiej strony uniknięcie bezpośredniego położenia budynków przy ulicy, zlokalizowano budynki na 3 m od zbocza wzniesienia, tak że od strony tylnej ściany domu pozostała tylko przestrzeń potrzebna na objazd, a jednocześnie na łatwe odprowadzanie spływających z góry wód opadowych. W ten sposób pozostał jeszcze przed budynkami wystarczająco duży teren na boisko i plac zabaw oraz pojedyncze ogródki, podczas gdy na pochyłym terenie za budynkami, można było założyć ogrody seminaryjne, gospodarcze i nauczycielskie. Rozkład budynków na parceli, jak również rozkłady podwórza, placów i ogrodów są widoczne na planie sytuacyjnym (rys. 107).
Z wyjątkiem odrębnie stojącego budynku gospodarczego, wszystkie budynki tworzą jedną malowniczą budowlę. Budynek seminaryjny zawiera:
sale lekcyjne: szkołę ćwiczeń z czterema klasami dla 40-50 dzieci i 10 seminarzystów każda i jedną klasę dla 50-60 dzieci i 30 seminarzystów, dalej trzy sale wykładowe dla seminarzystów, z których największa obliczona jest dla 60-64 wychowanków, aulę, salę muzyczną, osiem muzycznych pokoi ćwiczeń, jedną salę rysunkową wraz z modelarnią, gabinet fizyki z pokojem przygotowawczym i do pomocy naukowych, jak również salę gimnastyczną z szatnią i pomieszczeniem na przyrządy oraz pokojem nauczycielskim.
dla celów ogólnych: pokój biblioteczny, pokój konferencyjny i nauczycielski, pomieszczenia na pomoce naukowe i zbiory (kolekcje), pokój pracy dla 30 seminarzystów eksternistycznych, jak również dwa pomieszczenia rezerwowe.
pomieszczenia dla seminarzystów: pokój mieszkalny i pokój pracy dla 60 seminarzystów, trzy sypialnie na 20 łóżek każda, dwie umywalnie z ubikacjami na noc, pomieszczenia na garderobę i do czyszczenia, dwie sale chorych z przyległym pokojem dla pielęgniarza, łazienką i ubikacją, dalej łaźnia z ośmioma prysznicami i trzema wannami oraz komórka do przechowywania łóżek, bielizny, walizek itp.
pomieszczenia gospodarcze: mieszkanie dla ekonoma z pomieszczeniami dla pracowników obsługi, kuchnia ze spiżarniami, stołówka z pokojem przygotowawczym i przedpokojem będącym jednocześnie umywalnią, pralnia z pokojem do maglowania i prasowania, potrzebne pomieszczenie piwniczne i strychowe, kotłownia na centralne ogrzewanie parowe niskoprężne wraz z pomieszczeniami na węgiel, winda na artykuły spożywcze i winda na bieliznę.
mieszkanie dla woźnego. Oprócz tego w budynku tymczasowo mieści się również Preparando Wrzeszcz (szkoła przygotowawcza do zawodu nauczycielskiego).
W budynku mieszkalnym dla nauczycieli, który połączony jest z gmachem głównym przejściem (łącznikiem) znajdują się: - na parterze dwa mieszkania dla nauczycieli, każde z czterema pokojami i wyposażeniem, - na pierwszym piętrze mieszkanie dyrektora z czterema pokojami i wyposażeniem oraz z gabinetem położonym obok łącznika, a na drugim piętrze mieszkanie dla profesora z pięcioma pokojami i wyposażeniem.
Budynek toalety jest położony przy objeździe za środkiem gmachu seminarium i jest z nim połączony na parterze bramą wjazdową, a na pierwszym piętrze łącznikiem położonym nad bramą. Budynek ten zawiera na parterze ubikacje dla szkoły ćwiczeń, a na pierwszym piętrze ubikacje dla seminarzystów oraz posiada przejście do ogrodu. Poza tym na obu poziomach znajdują się ubikacje dla nauczycieli.
Układ planu gmachu seminarium widoczny jest szczegółowo na rys. 108. Należy przy tym podkreślić szczególnie łatwą możliwość późniejszego powiększenia zakładu przez dobudowanie skrzydła budynku do tylnej ściany, orientację klas szkolnych generalnie ku zachodowi, gabinetu fizycznego na południe i klasy rysunkowej na północ; korzystne położenie szkoły ćwiczeń na parterze z odrębnym wejściem i wyjściem; wydzielone położenie oddziału chorych, jak również osobliwe przysposobienie wykuszu (balkonu) na wnękę ołtarzową na jednej z węższych ścian auli.
Odnośnie sposobu budowy należy nadmienić co następuje: sufity budynku seminarium są wszędzie wykonane masywnie, a mianowicie nad większą częścią suteren jako pruskie stropy, w korytarzach klasowych parteru i pierwszego piętra jako sklepienie kolebkowe, w skrzydle sali gimnastycznej oraz w holach obok głównej klatki schodowej jako tzw. koeneńskie sufity sklepieniowe, a w pozostałych, z wyjątkiem sufitów na najwyższym piętrze, według systemu Kleina z zastosowaniem pustaków ceglanych. Najwyższe piętro otrzymało ogólnie sufity z ubijanego betonu z wkładami żelaznymi. Odstąpiono tutaj od wykonania sufitu ceglanego, ponieważ przy intensywnej transmisji ciepła ku zimnemu strychowi, ze względu na różnice przepuszczalności ciepła cegieł i zaprawy murarskiej, obawiano się nierównomiernego osiadania kurzu na suficie, a tym samym uwidaczniania fug. Budynek mieszkalny dla nauczycieli otrzymał w pomieszczeniach mieszkalnych sufity drewniane, nad sutereną i w pomieszczeniach sąsiadujących – sufity masywne.
Podłogi składają się: w sali gimnastycznej, w auli i w mieszkaniu woźnego – położonego w suterenie – z posadzki klepkowej w asfalcie, w korytarzach, pomieszczeniach gospodarczych, w łaźniach i ubikacjach z czerwonych fliz (płytek ceramicznych) i z lastrico, w niżej położonych piwnicach z powłoki cementowej i posadzki ceglanej i w pozostałych z powłoki cementowej pokrytej linoleum.
Poddasze otrzymało podłogi z powłoki gipsowej. W budynku mieszkalnym znajdują się podłogi z desek (w pomieszczeniach mieszkalnych) i z lastrico w pomieszczeniach sąsiadujących. Schody, poza stopniami granitowymi przed wejściami do budynków oraz schodami drewnianymi budynku mieszkalnego dla nauczycieli, są wykonane z kamienia sztucznego z wykładziną z linoleum.
Ogrzewanie pomieszczeń w gmachu seminarium jest centralnym ogrzewaniem parowym niskoprężnym, w budynku mieszkalnym dla nauczycieli są piece kaflowe. Dopływ świeżego powietrza odbywa się przez okna, które w tym celu wyposażone zostały w klasach w skrzydła okienne uchylne, a w korytarzach - w szklane żaluzje, natomiast odprowadzanie zużytego powietrza odbywa się przez kanały wentylacyjne. Oświetlenie gmachu jest gazowe.
Osobliwa jest konstrukcja skrzydła sali gimnastycznej. Ponieważ dłuższe ściany tego skrzydła, o długości 20 m i wysokości niemal 17 m, nie są wystarczająco usztywnione przez ściany poprzeczne, (aby uniknąć znacznych i dlatego kosztownych wzmocnień ścian – wymaganych zgodnie z obliczeniami statycznymi), na wysokości niebezpiecznego przekroju, w podłodze drugiego piętra – założono żelazny tężnik wiatrowy ("stężenie wiatrowe"), dzięki któremu ciśnienie wiatru przenoszone jest na wystarczająco mocne ściany szczytowe. Nad pierwszym piętrem tego skrzydła wzniesiono cztery żelazne wiązary dachowe o kształcie trapezu, których górne krawędzie utrzymują sufit drugiego piętra, a nad nim dach.
Dachy są skonstruowane z drewna i pokryte dachówką mnich i mniszka, wieża zegarowa dachówką karpiówką.
Wyposażenie pomieszczeń jest proste, zgodne z przeznaczeniem budynku; tylko aula jest wyposażona w drewniane panele i drewniany sufit kasetonowy oraz malowane okna.
Fronty zewnętrzne utrzymane są w stylu niemieckiego renesansu. Człony architektoniczne wykonane są z żółtego piaskowca śląskiego a płaszczyzny z tynku, z zaprawy wapiennej, o zachowanej naturalnej tonacji (rys 109).
Koszty budowy wyniosły według
kosztorysów, za:
gmach główny 409 000 marek
budynek mieszkalny dla nauczycieli 76 900 marek
budynek gospodarczy 1 000 marek
dodatkowe urządzenia 23 000 marek
oraz wewnętrzne wyposażenie, które zakupiono
jako uzupełnienie już istniejącego wyposażenia, włącznie z
organami w auli: 33 400 marek.
Rozpoczęcie budowy nastąpiło wiosną 1905 roku, a przekazanie budynku 1 kwietnia 1908.
Realizacja budowy nastąpiła według projektu, który został sporządzony przez referenta ministerialnego tajnego radcę budowlanego Ubera – na podstawie wstępnego projektu opracowanego przez królewskiego powiatowego inspektora budowlanego Muttray’a. W czasie budowy projekt ten ulegał kilkakrotnym zmianom, zwłaszcza odnośnie zewnętrznej architektury. Głównym kierownikiem budowy był radca rządowy i budowlany Ehrhardt a nadzór sprawował tajny radca budowlany Muttray. Kierownictwo budowy leżało w rękach rządowego ministra budowy Raasch’a.
tłumaczyła z niemieckiego:
“Danzig und seine Bauten”, 1908,
dr Rita Walczyna.
Tomasz Pluciński
nowy adres:
tomasz.plucinski@ug.edu.pl
| F | strona główna |